کتاب پیشرو دستاورد دو فعالیت پژوهشى از مرکز پژوهشى دائرةالمعارف علوم عقلى اسلامى در منطق رواقى است. یکى از این دو، «اصطلاحنامه» منطق رواقى و دیگرى «نمایه موضوعى» برخى از منابع منطق رواقى است.
باوجود اینکه برخى از موضوعات و مسائل منطق مسلمانان ریشه در منطق رواقى دارد و این منطق در پیدایش برخى از مسائل منطق مسلمانان نقش داشته و در نتیجه در تبیین پیشینه برخى از مسائل مهم منطق مسلمانان تاثیر گذار است، آشنایان با این منطق در میان مسلمانان و حتى غیرمسلمانان کم، و متخصصان این دانش در میان منطقدانان مسلمان معاصر بسیار کمترند، و در جهان امروز این دانش رواجى ندارد.
برای آشنایی با پیشینه و جایگاه منطق رواقی اینجا را کلیک کنید.
این كتاب دو بخش دارد: بخش اول اصطلاحنامه و بخش دوم نمایه موضوعى:
توجه به پیشینه و جایگاه منطق رواقى و تأثیر آن در منطق اسلامى اهمیت تدوین اصطلاحنامه براى منطق رواقى را روشن مىسازد. تدوین اصطلاحنامه درواقع ترسیم نقشه دقیق یک علم با تعیین جایگاه هریک از موضوعات و اصطلاحات آن علم است؛ ازاینرو در اصطلاحنامه منطق رواقى، افزونبر تعیین جایگاه موضوعات، مباحثى از منطق كه رواقیان به آن پرداختهاند نیز آشکار شده و مقایسه آن با منطقهاى دیگر آسان خواهد شد.
برای آشنایی بیشتر با اصطلاحنامه اینجا را کلیک کنید.
در این اصطلاحنامه 562 اصطلاح منطق رواقی، همراه با روابط اصطلاحنامهاى و مستندات، معرفى شدهاند. این اصطلاحات در 10 رده زیر قرار گرفتهاند: مقولات، تعریف، جدل، لوگوس، لكتون، آكسیوما، نظریه علائم، استدلال، نظریه شناخت و خطابه.
منابع اصطلاحیابى شده عبارتند از:
أ) منطق رواقى اثر بنسون میتس. این كتاب به کوشش این مرکز و توسط جناب آقاى دکتر مهدى عظیمى ترجمه شده و توسط انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمىنى ره به چاپ رسیده است. از این ترجمه، در ترجمه اصطلاحات و مستندات آن استفاده شده است.
ب) منطق رواقى اثر ویلیام و ماراتا نیل. این كتاب نیز توسط آقاى دکتر مهدى عظیمى ترجمه شده و هنوز به چاپ نرسیده است. از این ترجمه نیز در ترجمه اصطلاحات و مستندات آن استفاده شده است.
ج) تاریخ منطق اثر آلکساندر اوسیپوویچ ماکوولسكى، ترجمه داریوش شایان. این كتاب از زبان روسى ترجمه شده است، لذا اصطلاحات رواقى كه تنها در این كتاب وجود داشت معادل انگلیسى آن ذكر نشده است.
د) فیلسوفان یونان اثر دیوگنس لائرتیوس. این اثر به زبان یونانى است که توسط آر. دى. هیكس به انگلیسى و بهراد رحمانى به فارسى ترجمه شده است.
بخش دوم این کتاب، نمایهها و کلیدواژههاى سه منبع مهم منطق رواقى است که در اختیار علاقهمندان این علم قرار گرفته است.
در اهمیت و نقش مهم معجمهاى موضوعى در امر پژوهش، یادآورى این مطلب شایسته است که هیچ پژوهش دقیق و فراگیرى، بدون آگاهى از میراث گذشتگان و کارهاى علمى دیگران، شُدنى نیست. بهویژه این آگاهى براى نگارش مقالههاى دائرةالمعارفى كه عهدهدار گزارشى كامل از تاریخچه و سیر تحولات و بازتاب همه مطالب اصلى درباره یك موضوعاند، نیازى جدى است. ولى آگاهى یافتن از میراث گذشتگان، از راه مطالعه كامل آثار بزرگان گذشته و حال، مستلزم صرف زمانى بسیار است كه با توجه به گستردگى اطلاعات و گوناگونى فعالیتهاى علمى اندیشمندان، غیرعملى است. ازاینرو، «مركز پژوهشى دائرةالمعارف علوم عقلى اسلامى» كه ازجمله وظایف و اهداف آن، فراهم آوردن زمینههاى پژوهش آسان و سریع است، درصدد برآمد براى برآوردن این هدف راههایى سریعتر و آسانتر بیابد که از جمله آنها تهیه معجمهای موضوعی است.
«مركز پژوهشى دائرةالمعارف علوم عقلى اسلامى» تاکنون تهیه معجمهاى موضوعى را بر روى منابع متعددى از رشتههاى گوناگون علوم عقلى انجام داده که دستاورد برخى از این پژوهشها منتشر شده و برخى دیگر در آینده عرضه خواهد شد.
این بخش از کتاب که «نمایه موضوعى منطق رواقى» عنوان گرفته است، دربردارنده نزدیک به 977 کلیدواژه و 1313 نمایه ترکیبى است. بیشتر کلیدواژهها، کلیدواژههاى اصلىاند که نمایهها در ذیل آنها مىآیند؛ ولى برخى از کلیدواژهها ارجاعىاند. فایده کلیدواژههاى ارجاعى این است که برخى موضوعات، افزونبر تعبیر رایج و مرجح با تعبیراتى غیرمرجح نیز بهکار مىروند و ممکن است محققان از راه تعبیرات نامرجح به جستوجوى مطلبى بپردازند؛ ازاینرو واژههاى نامرجح نیز بهمثابه کلیدهاى ارجاعى ارائه شدهاند. نمایههاى این مجموعه تنها دربردارنده نمایه موضوعاتى هستند که در منابع منتخب منطق رواقى به آنها پرداخته شده و از ذکر نمایه سایر بخشها همچون اعلام و آثار چشمپوشى شده است.
بههمراه این اثر، لوح فشردهای در اختیار کاربران قرار گرفته که دربردارنده دو نرمافزار است:
أ) نرمافزار اصطلاحنامه: این نرمافزار دارای امکانات فراوانی است و میتوان با استفاده از آن، هریک از اصطلاحات و روابط آنها را با دیگر اصطلاحات بهصورت ساده و پیشرفته جستوجو کرد و به نشانی محل درج اصطلاحات و تصویر متن مستندهای آنها دست یافت.
ب) نرمافزار نمایه موضوعى: این نرمافزار، دربردارنده تصویر متن سه منبع مهم منطق رواقى، نمایهها و كلیدواژههاى این منابع است.
این نرمافزار داراى امكانات فراوان و قابلیت جستوجوهاى ساده و پیشرفته متعددى است که از راههاى مختلف دستیابى به نمایهها و کلیدواژههاى این منابع را ممکن مىسازد.