دفتر حاضر، نخستين مجلد از فهرستواره‌هاي نسخه‌هاي عکسي علوم عقلي اسلامي است که 1000 نسخه، شامل 2422 رساله را دربرگرفته است. اين نسخه‌ها در 143 کتابخانة مختلف نگهداري مي‌شوند. در هريک از مجلدات بعدي اين اثر نيز 10۰۰ نسخه معرفي خواهد شد.

مرکز پژوهشي دائره‌المعارف علوم عقلي اسلامي که با هدف تدوين دائره‌المعارف‌هايي در موضوعات علوم عقلي اسلامي تأسيس شده است، براي تدوين مقالاتي جامع و محققانه بايد از همة منابع موجود در اين موضوعات بهره گيرد. ازاين‌رو، مراجعه به نسخه‌هاي خطي علوم عقلي اسلامي نيز براي اين مجموعه ضروري است.

براين‌اساس، اين مرکز بر ‌آن شد تا در کنار کتابخانه تخصصي کم‌نظير خود در علوم عقلي، با جمع‌آوري تصاوير نسخ خطي به غناي کتابخانة خود بيفزايد و به اين منظور در نيمه دوم سال 1388 «واحد نسخ خطي» را در کتابخانة تخصصي خود تأسيس کرد. هدف اين واحد، شناسايي، تهيه، آماده‌سازي، فهرست‌نويسي و بايگاني تصاوير نسخه‌هاي علوم عقلي اسلامي براي استفاده پژوهشگران در نگارش مقاله‏هاي دائره‌المعارفي است. واحد نسخ خطي توانسته است در طول اين سال‌ها، ضمن برقراري ارتباط و همکاري با برخي از کتابخانه‌هاي داخل و خارج از کشور و اعزام محققان مرکز به کشورهاي هند و ترکيه، و نيز با استفاده از فضاي اينترنت، مجموعه‌اي گسترده، شامل بيش از 8000 نسخه علوم عقلي، حاوي نزديک به 25000 رساله از تصاوير نسخه‌هاي خطي، و بيش از 2000 کتاب سنگي و سربي علوم عقلي را شناسايي و تهيه کند.

 در اينجا يادآوري اين نکته مناسب است که مرکز پژوهشي دائره‌المعارف علوم عقلي اسلامي، پيش از اين اثري را با عنوان فهرست نسخه‌هاي عکسي علوم عقلي اسلامي منتشر کرده که تفصيل يافتة اثر حاضر است. در کتاب فهرست، افزون بر اطلاعات مندرج در کتاب فهرستواره، آغاز و انجام رساله‌هاي معرفي شده، همراه با ملاحظات در معرفي رساله‌ها ارائه شده است. در هر جلد از کتاب فهرست پانصد نسخه عکسي معرفي شده و تا کنون دو جلد آن منتشر شده است.

1. ساختار فهرستواره حاضر

کتاب فهرستواره نسخه‌هاي عکسي علوم عقلي اسلامي به دو بخش تقسيم مي‌شود:

1-1. فهرستواره نسخه‌ها

چينش اطلاعات در فهرست نسخه‌ها به ترتيب ذيل است:

• شمارة ثبت نسخه و رساله (بيان‌کنندة شمارة نسخه و رساله در کتابخانة مرکز پژوهشي دائرهْْ‌المعارف علوم عقلي اسلامي)؛
• عنوان اصلي و ديگر عناوين (شامل عنوان اصلي و عنوان‌هاي فرعي و جعلي رساله)؛
• پديدآوران (شامل نام مؤلف، شارح، مترجم و... همراه با ذکر نقش پديدآور)؛
• موضوع (بيان‌کنندة موضوعاتي که رساله به آنها پرداخته است)؛
• زبان (بيان‌گر زبان رساله)؛
• وضعيت نسخه (شامل تعداد برگ، نوع خط، تعداد سطر و کامل يا ناقص بودن رساله و تعيين نوع نقص آن)؛
• وضعيت کتابت (شامل نام کاتب، محل و تاريخ کتابت)؛
• وضعيت نشر (اشاره به وضعيت نشر رساله فهرست‏شده با توجه به جست‏وجوهاي گوناگون در کتابخانه‏هاي داخل و خارج کشور)؛
• نسخ ديگر (اشاره به تعداد نسخه‌هاي اين رساله در داخل کشور با ارجاع به فهرستواره دست‌نوشت‌هاي ايران: دنا)؛
• نسخ مرکز (معرفي نسخه‌هاي ديگر همين رساله در مرکز پژوهشي دائرهْْ‌المعارف علوم عقلي اسلامي)؛
• محل نگهداري (بيان‌کنندة محل نگهداري نسخة اصلي رساله).

1-2. نمايه‌ها

هشت نمايه زير در بخش دوم کتاب ارائه شده است:

1-2-1. نمايه عناوين: در اين نمايه، همة عنوان‌هاي اصلي، فرعي و جعلي رساله‌هاي مندرج در فهرستواره نسخه‌هاي عکسي علوم عقلي اسلامي را به ترتيب حروف الفبا آورده‌ايم.

1-2-2. نمايه پديدآوران: در اين نمايه، پديدآوران اصلي همراه با عنوان‌هاي اصلي رساله‌ها آمده است. مراد از پديدآور اصلي، شخصي است که نقش اصلي را در توليد رساله داشته است. اين نقش‌ها شامل تأليف، شرح، ترجمه و مانند آن است.

1-2-3.  نمايه آثار با پديدآور نامعلوم: براي سهولت کار پژوهشگران، همه عنوان‌هاي اصلي، فرعي و جعلي رساله‌هايي که مؤلف آنها نامعلوم مانده، در اين قسمت ذکر شده است.

1-2-4. نمايه موضوعات: در اينجا همة موضوعات و عنوان اصلي رساله‌ها را به‌صورت الفبايي آورده‌ايم. بديهي است در اين نمايه، عنوان اصلي به تعداد موضوعات رساله، ذيل هر موضوع تکرار شده است.

1-2-5. نمايه کاتبان: نام همة کاتب‌ها در اين نمايه آمده است و اگر کاتب به‌جز کتابت، نقش ديگري مانند مؤلف، مترجم، محشي و... داشته، آن را نيز در پرانتز يادآور شده‌ايم.

1-2-6. نمايه تاريخ کتابت: ترتيب چينش اين نمايه، از قديم‌ترين تاريخ تا دوره معاصر است.

1-2-7. نمايه محل کتابت: در اين نمايه، مکان کتابت نسخه‌ها، به ترتيب حروف الفبا مرتب شده است.

1-2-8. نمايه محل نگهداري: در اين نمايه، نام‌هاي اختصاري مراکزي که اصل نسخه‌ها در آنجا وجود دارد، به ترتيب الفبايي آمده است؛ نام تفصيلي مراکز و کتابخانه‌ها را در اختصارات ابتداي کتاب آورده‌ايم.

2. مزيت‌هاي فهرستواره حاضر

پيام‌رسان ايتا

https://eitaa.com/daeratolmaaref 

daeratolmaaref@

پيام‌رسان سروش

http://sapp.ir/daeratolmaaref 

daeratolmaaref@