تخفیف ویژه تا پایان شعبان (14 فروردین 1401): 30 درصد تخفیف

مشاهده و خرید اینترنتی: https://eshop.iki.ac.ir/shop/3/Product/389

02532137707

 

پس از سال‌ها تلاش محققان مرکز پژوهشي دائرة‌المعارف علوم عقلي اسلامي و اساتید برجسته عرفان کشور نرم افزار و كتاب پنج جلدی اصطلاح‌نامه جامع عرفان نظری منتشر شد

عرفان نظري از برجسته‌ترين دستاوردهاي عرفان اسلامي است که در کنار شاخه‌هاي ديگر عرفان، مانند عرفان عملي و عرفان ادبي، نشان‌دهنده ميراث گران‌بهاي عارفان مسلمان در طول تاريخ معارف اسلامي است.

اين بخش از عرفان اسلامي، بيانگر نظامي هماهنگ از هستي است که برخي از عارفان برجسته بر پايه مشاهدات عرفاني آن را بنا کرده‌اند. اين هستي‌شناسي به‌گونه‌اي بود که در جهان اسلام به‌سرعت توانست در عرض هستي‌شناسي فلسفي مطرح شود. زمينه‌سازي براي تفسيري نو از جهان هستي، به‌ويژه ازسوي برخي فيلسوفان بزرگ مسلمان، مانند صدرالمتألهين از يک‌سو، و باز شدن افقي جديد براي برداشت‌هاي جديد و فهم عميق‌تر از متون ديني ازسوي‌ديگر، ازجمله آثار و برکات اين دانش شمرده مي‌شود.

عرفان نظري همانند ديگر دانش‌ها، با مجموعه اصطلاحاتي تبيين شده است که آشنايي جامع و دقيق با اين اصطلاحات و فهم عميق آن‌ها، مستلزم شناخت جايگاه هريک از اين اصطلاحات در جغرافياي اين دانش و آشنايي با ربط و نسبت اين اصطلاحات با يکديگر است. ازآنجاکه معاني اين اصطلاحات در طول زمان و بستري گسترده از تاريخ اين علم استقرار يافته است، تعيين جايگاه هر اصطلاح در نقشه جامع اين علم و بيان روابط اصطلاحات با يکديگر، اهميت ويژه‌اي مي‌يابد.

مفهوم اصطلاح‌نامه

«اصطلاح‌نامه»، معادل فارسي واژه «تزاروس» (Thesaurus)، به معناي «گنجينه لغات» است و مراد از آن، معجمي است که همه واژه‌ها يا اصطلاحات مربوط به حوزه خاصي از معارف و فرهنگ بشري را با سامان‌دهي و نظام‌مندي ويژه‌اي در بر دارد.

در آغاز، هدف از تهيه اصطلاح‌نامه‌ها، دست‌يابي آسان به اصطلاحات و کاربرد دقيق آنها بود اما با گذشت زمان، سامان‌دهي مفهومي و کاربرد واژه‌ها در نمايه‌سازي، هدف اصلي تهيه اصطلاح‌نامه‌ها قرار گرفت.

نظام مطلوب در اصطلاح‌نامه‌ها، در بردارنده طبقه‌بندي سلسله مراتبي (اعم و اخص)، مشخص ساختن اصطلاحات مترادف (مرجّح و نامرجّح) و اصطلاحات وابسته و مرتبط با يکديگر است.

فوايد اصطلاح‌نامه

مهم‌ترين فوايد اصطلاح‌نامه‌ها عبارت‌اند از:

1. دست‌يابي سريع و آسان به نظام و نقشه جامع يک علم، از راه مراجعه به نمودار درختي مبتني بر اصطلاح‌نامه؛

2. فهم جايگاه و موقعيت هر يک از موضوع‌ها و مسائل يک علم در ساختار كلي آن علم و دست‌يابي به رابطه هر موضوع با موضوع‌هاي ديگر آن علم، از راه مراجعه به رده، اعم‌ها، اخص‌ها و وابسته‌هاي هر اصطلاح؛

3. دست‌يابي به دقيق‌ترين و آشناترين واژه‌ها و اصطلاح‌ها از ميان واژه‌هايي که معناي يكساني دارند، از راه مراجعه به اصطلاح‌هاي «مرجّح» و «نمودار درختي» که در آن، تنها از اصطلاح‌هاي مرجّح استفاده مي‌شود؛

4. شناخت مترادف‌هاي يک اصطلاح، از راه مراجعه به واژه‌هاي «نامرجّح» آن؛

5. شناخت مشترک‌هاي لفظي، از راه مراجعه به اصطلاح‌نامه الفبايي و توضيح‌دهنده اصطلاح‌ها.

امتيازات اصطلاح‌نامه‌هاي مرکز

1. جامعيت اصطلاحات

2.  دقت در گزينش اصطلاحات و روابط

3. مستند بودن اصطلاحات واصطلاح‌نامه به متون و مآخذ

4. ترسيم نمودار درختي

5. استفاده از واژه‌هاي اصلي به جاي علائم و رمزها

6. بهره‌گيري در امور دائرةالمعارفي

7. ارائه نرم‌افزار

جهت آشنايي با جزئيات بيشتر درباره اصطلاح‌نامه‌ اينجا را کليک کنيد

نکته‌هايي درباره اصطلاح‌نامه عرفان نظري

کار تهيه و تدوين اصطلاح‌نامة عرفان نظري از سال 1380، يعني حدود بيست سال پيش با استفاده از محققان متخصّص و نظارت اساتيد برجسته آغاز شد و همه مراحل علمي کار، از گزينش منابع تا انتخاب اصطلاحات و تعيين روابط اصطلاح‌نامه‌اي آن با عنايت به مستندات، در شوراي علمي گروه عرفان بررسي شده و به‌تصويب رسيده است.

اين اصطلاح‌نامه دربردارنده 13000 اصطلاح عرفان نظری، همراه با روابط اصطلاح‌نامه‌ای و مستندات است که از حدود 120 منبع استخراج شده و در 36 رده زير قرار گرفته‌اند:

العرفان النظري، الوجود (الأعم من الوجود و ما يتعلق به)، الهوية الغيبية، الظهورات (قسيم الهوية الغيبية)، الأسماء و الأعيان، الأعيان الثابتة، التجليات و التعينّات، التعين الأول، التعين الثاني، الحضرات (الأعم من الحضرات و ما يتعلق به)، الحضرات الخمس، الإنسان الكامل (الكون الجامع)، النفس الرحماني، الغيب و الشهادة، الحقائق و المعاني، النسب و الاعتبارات، المظاهر (الأعم من المظاهر الإلهية و الكونية و الكلية و الجزئية و...)، العوالم و المراتب، القيامة، النبوة و الرسالة و الإمامة، الحروف و الكلمات، الخزائن و التنزلات، العرش و الكرسي، الفاعل و القابل، الجوهر و العرض، الذوات و الصفات و الأفعال، الأرواح، الملائكة، الإنسان (الأعم من الإنسان الكامل و الإنسان الحيوان و...)، الجبر و الاختیار، التوحيد (من أحكام الوجود)، الاطلاق و التقیید، الوحدة و الكثرة، التشبيه و التنزيه، القضاء و القدر، النكاح.

ويژگي‌هاي اصطلاح‌نامه عرفان نظري

اصطلاح‌نامه عرفان نظري ويژگي‌هايي منحصربه‌فرد به شرح ذيل دارد:

‌أ.  اين اصطلاح‌نامه «واژه‌محور» است تا «محتوامحور»؛ بدين‌معنا که سعي شده روابط اصطلاح‌نامه‌اي، يعني رابطه اعم، رابطه اخص و نامرجّحات ميان اصطلاحاتي برقرار شود که از يک خانواده واژگاني شمرده مي‌شوند و با اصطلاحاتي از خانواده ديگر تعريف نشوند. براي نمونه، ذيل اصطلاحات «تجليات» روابط يادشده، تنها ميان اصطلاحاتي که با واژه «تجلي» آغاز شده‌اند، برقرار شده است و به ارتباط اين اصطلاحات با اصطلاحاتي که با واژه «تعيّن» شروع مي‌شوند، پرداخته نشده است.

البته اين روش در چند مورد استثنا شده است: يکي، در برخي از اصطلاحاتي که اخص رده شده‌اند؛ چنان‌که ذيل رده «التجليات و التعينات» واژگاني چون «الحجب» نيز اخص شده‌اند؛ و ديگر، در برخي موارد که ميان دو اصطلاح رابطه تساوي يا رابطه وابستگي وجود داشته است. براي نمونه، اصطلاحات مساوي «هويت غيبيه» و «نفس رحماني» لزوماً از يک خانواده واژگاني نيستند.

‌ب.    با اينکه دانش عرفان نظري بر دو مسئله اساسي «وحدت وجود» و «انسان کامل» مبتني است، ساختار اصطلاح‌نامه عرفان نظري برپايه واژگان اين دو مسئله شکل نگرفته است، بلکه برپايه واژه «وجود» و تقسيم آن به دوگانه «هويت غيبيه» و «ظهورات» سامان يافته است. «هويت غيبيه» به ذات اطلاقي اشاره دارد که به تصريح عارفان، قابل شناخت تفصيلي نيست و هيچ حکم يا اسم و رسمي را برنمي‌تابد. بااين‌حال، در منابع عرفاني براي ذات، احکامي نظير «احاطه» يا «لا اسميهْْ» بيان شده است. اين احکام که برخي ‌ايجابي و برخي سلبي است، همگي اطلاقي‌اند و حمل آن‌ها بر مقام ذات، موجب تعين آن‌ها نمي‌گردد. ازاين‌رو، اصطلاحات مربوط به «هويت غيبيه» شامل شمار قابل‌توجهي از واژگان نامرجّح يا مساوي و نيز برخي احکام ايجابي يا سلبي است. واژه «ظهورات» در معناي اعم، به همه اصطلاحاتي که به‌نحوي نشان‌دهنده ظهور ذات و تنزل او از مقام اطلاق هستند، اشاره دارد؛ اعم از اينکه مانند تجليات، تعينات، نِسَب و ظهورات به هر ظهوري دلالت داشته باشند يا مانند عرش، کرسي و مواد به ساحت خاصي از ظهورات ناظر باشند. گفتني است واژه «ظهورات» در اصطلاح‌نامه عرفان نظري، مشترک لفظي است؛ چراکه «ظهورات» در کاربردي ديگر، تنها به اصطلاحات هم‌خانواده ظهور اشاره دارد. ازاين‌رو، براي تفکيک هريک از اين دو واژه، توضيحگري افزوده شده است.

‌ج. چون در دانش عرفان نظري مشترکات لفظي بسياري به‌کار رفته، سعي شده در اين اصطلاح‌نامه واژگان مشترک احصا شود. اهميت اين مطلب از اين نظر است که مسئله مشترک لفظي در عرفان نظري پيچيده‌تر از ساير دانش‌هاست.

‌د.  ويژگي ديگر اصطلاح‌نامه عرفان نظري، نمايش پرتعداد رابطه تساوي در بسياري از اصطلاحات آن است؛ به‌گونه‌اي‌که تعداد 2023 رابطه تساوي در رده‌هاي مختلف اين اصطلاح‌نامه ثبت شده است.

لوح فشرده همراه

به‌همراه اين اثر، لوح فشرده‌اي در اختيار کاربران قرار گرفته که دربردارنده نرم‌افزار اصطلاح‌نامه است. اين نرم‌افزار امکانات فراواني دارد و مي‌توان با استفاده از آن، هريک از اصطلاحات و روابط آن‌ها را با ديگراصطلاحات به‌صورت ساده و پيشرفته جست‌وجو کرد و به نشاني محل درج اصطلاحات و تصوير متن مستندهاي آن‌ها دست يافت.

پديدآوران

تأليف: سید یدالله یزدان‌پناه، حسن رمضانی، حسین عشاقی، مهدی بابایی المشيري، محمدکریمی، علی امینی‌نژاد، مرحوم عبداللطیف عالمی، اصغر نوروزی، رسول باقریان، علیرضا کمره‌ای، وحید علیزاده، مهدی کهنوجی، داوود حسن‌زاده

تنظيم مستندات: علی شیرنژاد

نظارت: سيد يدالله يزدان‌پناه، احمد ابوترابي، محمد کريمي

ناشر: انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره)

درج خبر 1400/12/22