فهرست تفصیلی مطالب

تهیه فهرست‌های تفصیلی مطالب برای منابع، یکی دیگر از فعالیت‌های مرکز پژوهشی دائره المعارف علوم عقلی اسلامی در راستای سرعت بخشی و آسان‌سازی دستیابی به محتوای منابع علوم عقلی اسلامی است.

فهرست تفصیلی عبارت ‌است از پیام اصلی یک یا چند صفحه از کتاب، در یک عبارت کوتاه، جامع و گویا که مشتمل بر عناوین بخش‌ها، فصل‌ها و در مواردی زیرمجموعه‌های آنها است، به گونه‌ای كه در عین جامعیت و گویایی، به تفصیل چكیده و نمایه بر متن نیست و از عنوان فهرست به اصطلاح مرسوم آن تجاوز نمی‌كند اما از آن دقیق‌تر و كامل‌تر است.

ویژگی‌های فهرست تفصیلی مطالب

1)      در این فهرست، نظام منطقی مطالب از کلی به جزئی رعایت شده است به این معنا که، تمام کتاب، دارای عنوانی است که محتوای همة کتاب را به صورت کلی معرفی می‌کند. و هر یک از بخش‌ها و فصل‌ها نیز دارای عنوان‌های جدا هستند که محتوای آنها را معرفی می‌کنند و هر یک از مطالب مهم در فصل‌ها نیز جداگانه فهرست‌نویسی شده‌اند.

2)      این فهرست‌ها کاملاً محتوایی‌اند، یعنی کوشش شده است تا با بهره‌گیری از اصطلاحات رایج علوم، محتوای مطالب در آنها معرفی شوند به‌گونه‌ای که پژوهش‌گران بتوانند با استفاده از فهرست‌ها به اطلاعات متن‌ها پی ببرند.

3)      این فهرست‌ها، از نظر شکل و چارچوب عبارت‌ها نیز دارای ویژگی‌های یکسانی هستند که این ویژگی‌ها، افزون بر هماهنگی فهرست‌ها، استفادة از آنها را نیز آسان‌تر و سریع‌تر کرده است. پاره‌ای از این ویژگی‌ها عبارت‌اند از:

الف) تعداد کلمات به کار رفته در هر یک از فهرست‌ها کنترل شده و هماهنگ است.

ب) همه عبارت‌های فهرست‌ها، عبارت‌های غیر تام هستند.

ج) کوشش شده است تا عبارت‌های فهرست‌ها چنان گویا، زیبا و کوتاه باشند که مخاطبان بتوانند با مراجعة به آنها به سرعت و آسانی، به محتوای متن‌ها پی ببرند.

د) اصطلاحات به کار رفته در فهرست‌ها در عین هماهنگی با متن‌ها، اصطلاحاتی رایج، آشنا و کاربردی‌اند.

4)      هر یک از این فهرست‌ها، دارای چند نمایه ترکیبی‌اند؛ منظور از نمایه ترکیبی، عبارت‌های کوتاه (و تا حد امکان دو کلمه‌ای) است که یکی از کلمات آن معمولاً یک اصطلاح، نام یک عَلَم، فرقه یا ... است و کلمة دیگر، عبارتی توضیح‌دهنده است که گستره بحث دربارة واژه دیگر را مشخص می‌کند.

5)      نمایه‌ها، زیر کلیدواژه‌ها قرار می‌گیرند؛ منظور از کلیدواژه‌ها، واژه‌های پایه‌ای و اصطلاحات علوم هستند.

بنابراین، فهرست تفصیلی مطالب و نمایه‌ها که در این مجموعه تهیه شده است شیوه‌ای نو در فهرست‌نویسی مطالب است که پیش از این سابقه نداشته و دارای آثار ارزشمندی در امر پژوهش و تحقیق است.