علم منطق

منطق، ابزار معرفتي کلي جهت سامان‌دهي، تعديل و تصحيح انديشه بشر است.

کلي بودن ابزار منطق مي‌تواند از اين جهت باشد که اين مهارت هم در زندگي فردي انسان و هم در زندگي اجتماعي او سودمند است؛ به سخن ديگر منطق، در تمام مراحل و مراتب فکري، يعني مرتبه ادبی و احساسی، مرتبه خطابي و اقناعي، مرتبه جدلي و الزامي و مرتبه علمي و برهاني، مي‌تواند سودبخش و کارآمد باشد.

از اين‌رو، علم منطق، به همه علوم خدمت مي‌كند و به حق خادم‌العلوم ناميده مي‌شود؛ زيرا در هر علمي براي رسيدن به يافته‌هاي جديد و پاسخ‌گويي به ناشناخته‌ها بايد انديشيد؛ يعني با توجه به معلومات پيشين و ياري جستن از آنها، مجهولات را حل كرد و با كاستن از مجهولات و افزايش معلومات، به گسترش و رشد علم دست يافت. اين امر مهم تنها هنگامي دست يافتني خواهد بود كه از درستي و عدم انحراف انديشه مطمئن باشيم و اين اطمينان فقط با شناسايي قوانين حاكم بر انديشه و آگاهي از معيارهاي انديشه صحيح و بكارگيري اين قوانين و معيارها كه در منطق مورد بحث و گفت‌وگو واقع مي‌شوند، به دست مي‌آيد.

در همين راستا مرکز پژوهشي دائرة‌المعارف علوم عقلي اسلامي، فعاليت هاي متعددي را در اين رشته با استفاده از محققان متخصّص و نظارت اساتيدي برجسته از سال 1377ش با هدف تهيه دائرة‌المعارف و فرهنگ‌نامه علوم عقلي اسلامي، از علم منطق آغاز کرده و رشته‌هاي ديگري از علوم عقلي را در سال‌هاي گذشته به آن افزوده است.

شوراي علمي منطق

اين شورا که نظارت بر روند پژوهش و كيفيت علمي محصولات منطقي را بر عهده دارد عبارت‌است از:

مشاورعالي: حجت‌الاسلام والمسلمين عسکري سليماني اميري.

ساير اعضاء (به ترتيب حروف الفباء): حجج اسلام آقايان محمد کريمي، محمدرضا محمدعليزاده، محمدباقر ملکيان.

 

 فعاليت‌ها و دستآوردها

مرکز پژوهشي دائره‌المعارف علوم عقلي اسلامي در راستاي تهيه دائره‌المعارف جامع علوم عقلي، فعاليت‌ها و دستآوردهاي گوناگوني داشته است که بخش منطقي آن به شرح زير است:

1. دوره‌هاي آموزش منطق

دو دوره آموزش منطق جهت تربيت نيروهاي مورد نياز مرکز با رويکرد دائره المعارفي برگزار گرديد

2. ثبت مشخصات منابع منطقي

3. ثبت موضوعات منابع منطقي

4. تهيه پرونده‌هاي علمي منطقي

5. فهرست‌نويسي منابع منطقي 

6. چکيده نويسي منابع مهم منطقي

7. اصطلاح‌يابي و مدخل‌نويسي منطق

8. فرهنگنامه منطق

9. تحقيق و پژوهش در زمينه منطق رواقي ـ مگاري

10. انتشار نشريه تخصصي

​​محصولات عرضه شده در بخش‌هاي مختلف از اين قرار است:

کتاب‌ها

1) العجم الموضوعي لمنتخب الکتب المنطقية (2 جلدي): دربردارنده 8161 چکیده و 3247 کليدواژه مطالب 14 منبع مهم به همراه 8146 نمایه بر مطالب اين منابع: 1. المنطقيات للفارابي، ج1؛ 2. منطق ابن‌ زرعة؛ 3. التحصيل؛ 4. معيار العلم في فن المنطق؛ 5. محکّ النظر؛ 6. البصائر النصيرية في علم المنطق؛ 7. منطق التلويحات؛ 8. منطق حکمة الإشراق؛ 9. منطق اللمحات؛ 10. شرح عيون الحکمة، ج1؛ 11. کشف الأسرار عن غوامض الأفکار؛ 12. درة التاج، ج2؛ 13. القواعد الجلية في شرح الرسالة الشمسية؛ 14. شرح المطالع في المنطق؛

 

 

 

 

2) المعجم الموضوعي للمنطق (3 جلدي): دربردارنده 3390 فهرست تفصیلی و 3364 کلیدواژه مطالب 24 منبع به همراه 6961 نمایه بر مطالب اين منابع: 1. أساس الاقتباس؛ 2. البصائر النصيريّة فى علم المنطق؛ 3. تلخيص السفسطة؛ 4. تلخيص كتاب القياس؛ 5. تلخيص كتاب المقولات؛ 6. الجديد فى الحكمة؛ 7. الحاشية علی تهذيب المنطق؛ 8. حدود المنطق؛ 9. حکمة الإشراق؛ 10. دانش‌نامه علايى؛ 11. رسائل إخوان الصفا؛ 12. الرسائل المنطقيّة فى الحدود والرسوم؛ 13. شرح الإشارات، ج1؛ 14. شرح حكمة الإشراق، قسم المنطق؛ 15. شرح عيون الحکمة، الجزء الأوّل؛ 16. الشفاء؛ 17. القواعد الجليّة؛ 18. اللمحات، قسم المنطق؛ 19. المعتبر فى الحکمة؛ 20. معيار العلم فى فنّ المنطق؛ 21. مقاصد الفلاسفة؛ 22. منطق ابن‌زرعة؛ 23. المنطق، ابن‌المقفع؛ 24. النجاة؛

3) اصطلاح‌نامه منطق (2 جلدي): تعيين جايگاه و روابط 4400 اصطلاح به همراه ترسيم نمودار درختي. همچنين ارائه تعريف يا مستند اصطلاحات از 50 منبع معتبر؛

4) کتاب‌شناسی اجمالی منطق و تاریخ منطق (1 جلد): حاوی مشخصات نشر 2518 منبع به همراه فهرست‌های مختلفی که زمینه جستجو در بخش اول کتاب را فراهم کند؛

5) کتاب‌شناسی تفصیلی منطق و تاریخ منطق (3 جلد): حاوی معرفی 2004 کتاب و مقاله به همراه نمایه‌های موضوعی منابع مزبور؛

6) کتاب‌شناسي منابع لاتین منطق و فلسفه اسلامی (2 جلد): در اين كتاب به معرفي بيش از 4000 كتاب و مقاله از كتابخانه‌هاي مختلف پرداخته شده است؛

7) مجموعه مقالات منطقي گنجينه معرفت (جلد اول): شامل مقالاتي است که در مجله معارف عقلی مرکز و یا به دلیل دیگری تهیه شده و به صورت مجموعه مقالات منتشر شده‌اند؛

8) دوفصلنامه علمي ـ پژوهشي معارف منطقي: گفتني است که اين دوفصلنامه (معارف منطقی) پيشتر در قالب ويژه‌نامه‌ منطق و در ضمن نشريه معارف عقلي منتشر مي‌شد (هفت شماره از نشريه معارف عقلي به موضوع منطق اختصاص داشته است)؛

9) منطق رواقي: اثر بنسون ميتس ترجمه دکتر مهدي عظيمي. (منطق رواقي در آثار منطق دانان «شاهکاري هم‌سنگ منطق ارسطو»، «نخستين دستگاه منطق گزاره‌ها» و «اساس تمام دستگاه‌هاي منطقي و رياضي» خوانده شده است، لذا از چنان اهميتي برخوردار است که هيچ پژوهشي درباره تاريخ منطق، نمي‌تواند از پرداختن به آن چشم‌پوشي کند؛ و از آنجا که منطق رواقي بر منطق سينوي نيز اثرگذار بوده است، در پژوهش‌هاي مرتبط با منطق اسلامي نيز داراي اهميتي ويژه است. با اين حال، زبان فارسي تاکنون از منابع مرجع و معتبر درباره منطق رواقي بي‌بهره بوده است و اين اثر نخستين گام در جبران محروميت يادشده است که توسط مرکز پژوهشي دائرة‌المعارف علوم عقلي اسلامي آماده شده است.).

نرم‌افزارها

1) معجم موضوعي منابع منطق (کنزالحکمة2): دربردارنده 8161 چکيده مطالب 14 منبع مهم به همراه 8146 نمايه بر مطالب اين منابع به همراه اصطلاح‌نامه با قابليت جستجوهاي گوناگون و ارتباط با متن منابع؛

2) معجم موضوعي منابع منطقي (کنزالحکمة 4): دربردارنده 3390 فهرست تفصیلی مطالب 24 منبع به همراه 6961  نمايه بر مطالب اين منابع به همراه اصطلاح‌نامه با قابلیت جستجوهاي گوناگون و ارتباط با متن منابع؛

3) اصطلاح‌نامه منطق: تعيين جايگاه و روابط 4600 اصطلاح به همراه ترسيم نمودار درختي. همچنين ارائه تعريف يا مستند اصطلاحات از 50 منبع معتبر با قابليت جستجوهاي گوناگون و ارتباط ميان اصطلاحات و متن منابع؛

4) کتاب‌شناسی تفصیلی منطق و تاریخ منطق: معرفی 2004 کتاب و مقاله به همراه نمایه‌های موضوعی منابع مزبور با امکان انواع جستجوي پيشرفته (تک‌واژه يا ترکيبي) با دامنه‌هاي گوناگون؛

5) پرونده‌هاي علمي منطق: دربردارنده تصوير صفحات انتخاب شده از 164 منبع مهم منطقي در قالب 124 پرونده با فرمت .PDF