به‌روزرسانی اطلاعات: 1397/07/26

دین مبین اسلام از آغاز پیدایش، در بطن خود از معنویتی بس ژرف و توحیدی بسیار دلنشین و متعالی برخوردار بود. آموزه‌های توحیدی ـ معنوی اسلام و خورشیدهای پرفروغ این آخرین دین الهی همچون ذات مقدس رسول اکرم… و امیرمؤمنان† و فاطمه زهراƒ و فرزندان معصومش، نویدبخش خیزش عظیم باطنی ـ توحیدی بود. همان‌گونه که انتظار می‌رفت این خیزش معنوی به شکل گسترده‌ای شکل گرفت و بر تاریخ و فرهنگ اسلامی به شدت تأثیر نهاد که از آن به عرفان اسلامی یاد می‌کنند.

عرفان اسلامی به‌سان میراثی یگانه و یکپارچه در جنبه‌های متعدد رشد فزایند‌ه‌ای داشت. علم عرفان نظری بخشی از این میراث بی‌بدیل عارفان برجستة دورة اسلامی به شمار می‌رود. عرفان نظری در حقیقت، حکمت و هستی‌شناسی ارائه شده از سوی عارفان است. عارفان محقق به برکت شهودهای نهایی توانسته‌اند هستی‌شناسی ویژه‌ای را در باطنی‌ترین ساحت‌های هستی و سپس بسط آن در دیگر ساحت‌ها ارائه دهند.

اهمیت شناخت و آگاهی نسبت به نظام هستی‌شناسانه‌ای كه عرفای اسلامی در قالب علم عرفان نظری ارائه نموده‌اند، امروزه بر كسی پوشیده نیست. اقبال عمومی به معنویت در روزگار رو به افوال مادی‌گرایی از سویی، و رواج عرفان‌های كاذب و بی‌پایه و همسو با اهداف استكباری از سوی دیگر، اهمیت نشر و ارائه عرفان اصیل اسلامی را دو چندان كرده است. افزون بر این، لزوم نقد و تحلیل اندیشه‌های معرفتی جهت دستیابی به معارف حقیقی اهل‌بیت(ع) از مهم‌ترین رسالت‌های اندیشمندان شیعی به شمار می‌رود كه زمینه این امر خطیر جز با ارائه بی‌پیرایه و به دور از هرگونه تعصب چنین اندیشه‌هایی میسر نمی‌گردد.

در همین راستا مرکز پژوهشی دائرة‌المعارف علوم عقلی اسلامی، فعالیت های متعددی را در رشته عرفان اسلامی و زیرشاخه‌های آن (همچون عرفان نظری، عرفان عملی و عرفان ادبی) با استفاده از محققان متخصّص و نظارت اساتیدی برجسته با هدف تهیه دائرة‌المعارف و فرهنگ‌نامه علوم عقلی اسلامی، آغاز کرده  است که برخی از این فعالیت‌ها به ثمر نیز نشسته است.

شورای علمی عرفان نظری

تعداد دوره‌ها	3 دوره
تعداد دانش‌پژوهان هر دوره	بین 15 تا 20 نفر
تعداد واحدهای درسی هر دوره	حدود 80 واحد
طول هر دوره	6 ترم تحصیلی + 2 ترم تدوین پایان‌نامه

​​محصولات عرضه شده:

کتاب‌ها

1) المعجم الموضوعی للعرفان (1 جلد): مشتمل بر1641  فهرست تفصیلی مطالب، 1540 کلیدواژه و 6397 نمایه از 6 منبع مهم عرفانی (تمهید القواعد، جامع‌الأسرار و منبع الأنوار، شرح فصوص الحکم جندی، شرح فصوص الحکم قیصری، شرح فصوص الحکم کاشانی و مفتاح الغیب)؛

2) اصطلاح‌نامه عرفان نظری (2 جلد): مشتمل بر نمودار درختی 3600 اصطلاح، به همراه تعاریف و مستندات اصطلاحات با استفاده از 100 منبع معتبر در 22 رده أحکام الوجود؛ الأسماء؛ الصفات؛ الأظلال (العام)؛ الأعیان؛ التجلیات؛ التعینات؛ التنزلات؛ الحضرات؛ الحقائق؛ الحمد؛ الرقائق الارتباطیه؛ الشؤون (العام)؛ الظهورات (أعم‌الأعم)؛ الظهورات (العام)؛ العوالم؛ الکلمات؛ المراتب؛ المظاهر؛ المقامات (العام)؛ المنازل؛ النشئات؛

3) کتاب‌شناسی عرفان اسلامی (2 جلد): معرفی 4488 منبع به همراه فهرست‌های مختلف؛

4) کتاب‌شناسی تاریخ عرفان (3 جلد): معرفی 8059 منبع به همراه فهرست‌های مختلف؛

5) کتاب‌شناسی تفصیلی تاریخ عرفان اسلامی (6 جلد): معرفی 6600 کتاب و مقاله از کتابخانه‌های مختلف؛

6) کتاب‌شناسی منابع لاتین عرفان اسلامی (1 جلد): معرفی بیش از 2000 کتاب و مقاله از کتابخانه‌های مختلف؛

7) اعیان ثابته در عرفان اسلامی: اثر اصغر نوروزی؛

8) ابن‌عربی و اشاعره: اثر محمدعیسی جعفری؛

9) خیر و شر در مکتب ابن‌عربی: اثر حسن امینی؛

10) عرفان و عترت: اثر سیدوحید معتمدی؛

11) مبانی و اصول عرفان نظری: اثر سید یدالله یزدان‌پناه (برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی در سال 1389)؛

12) مبانی و فلسفه عرفان نظری: اثر علی امینی‌نژاد، مهدی بابایی و علیرضا کرمانی. این کتاب از چهار بخش تشکیل شده است: بخش اول: عرفان نظری (فصل اول: چیستی عرفان نظری؛ فصل دوّم: موضوع، مبادی، مسائل؛ فصل سوّم: رابطه عرفان نظری و عملی)، بخش دوم: نسبت عرفان با عقل و شریعت (فصل اوّل: عقل و عرفان؛ فصل دوم: عرفان و شریعت)، بخش سوم: روش‌شناسی عرفان نظری (فصل اول: كشف و شهود؛ فصل دوم: تجربه دینی و شهود؛ فصل سوم: حجیت ذاتی شهود)، بخش چهارم: مسائل عرفان نظری (فصل اول: خداشناسی عرفانی؛ فصل دوم: ظهور‌شناسی عرفانی؛ فصل سوم: انسان‌شناسی عرفانی)؛

13) انسان کامل از دیدگاه مولوی: اثرجلیل آقاخانی. این کتاب از پنج فصل تشکیل شده است: فصل اول: کلیات؛ فصل دوم: شرح احوال و آثار مولانا؛ فصل سوم: ضرورت وجود انسان کامل؛ فصل چهارم: سرشت انسان کامل؛ فصل پنجم: مولانا و ظهورات انسان کامل؛

14) ویژه‌نامه‌هایی از مجله معارف عقلی مرتبط با عرفان اسلامی؛

15) مجموعه مقالات فلسفه عرفان، گنجینه معرفت (جلد پنجم): شامل 23 مقاله در زمینه فلسفه عرفان.

نرم‌افزارها

1) معجم موضوعی منابع عرفانی (کنزالحکمة 8): مشتمل بر 1641 فهرست تفصیلی مطالب، 1540 کلیدواژه و 6397 نمایه از 6 منبع مهم عرفانی (تمهید القواعد، جامع‌الأسرار و منبع الأنوار، شرح فصوص الحکم جندی، شرح فصوص الحکم قیصری، شرح فصوص الحکم کاشانی و مفتاح الغیب)؛ ارتباط میان کلیدواژه، چکیده یا فهرست و متن از راه‌های مختلف؛ قابلیت جستجوی لفظی ساده و پیشرفته در متن منابع، چکیده‌ها، فهرست، نمایه‌ها و کلیدواژه‌ها؛ امکان دسته‌بندی اطلاعات استخراج شده در چند مرحله؛

2) اصطلاح‌نامه عرفان نظری: مشتمل بر نمودار درختی 3600 اصطلاح، به همراه تعاریف و مستندات اصطلاحات با استفاده از 100 منبع معتبر؛

3) کتاب‌شناسی عرفان و تاریخ عرفان: (درحال انتشار)؛

 

4) لوح صوتی دروس معرفی و نقد فرق صوفیه: استاد عبدالحسین خسروپناه؛

5) لوح صوتی دروس عرفان‌های نوظهور: استاد احمدحسین شریفی؛

6) لوح صوتی دروس تأویل عرفانی: استاد سید یدالله یزدان‌پناه؛

7) لوح صوتی دروس مبانی و اصول عرفان نظری: استاد سید یدالله یزدان‌پناه؛

8) لوح صوتی دروس تاریخ عرفان: استاد سید یدالله یزدان‌پناه.