به‌روزرساني اطلاعات: 1397/07/22

درآمد

علم کلام که در ميان علوم اسلامي پيشينه‌اي طولاني دارد، با سه هدف عمده پايه‌گذاري شده است: تبيين عقايد ديني، استدلال و توجيه عقلي براي آن و دفاع از اين عقايد در برابر شبهه‌هاي مخالفان. گرچه اين اهداف کم و بيش در ساير علوم عقلي اسلامي نيز مورد توجه بوده است ولي تنها متکلمان اين مسائل را دغدغه خود قرار داده و مستقيماً در اين راه گام بر‌داشتند.

در اهميت علم کلام همين بس که هيچ دين و مذهبي از آن بي‌نياز نيست؛ زيرا از سويي بايد مباني نظري دين استوار گردد و از سوي ديگر، شبهات منکران و مخالفان آن پاسخ داده شود؛ همچنين، پيوسته براي کساني که ذهن کنجکاوي دارند درباره دين و مذهبي که بدان باور دارند، پرسش‌هايي مطرح مي‌گردد، که پاسخ‌گويي به آنها را نيز علم کلام بايد به دوش بکشد؛ ازهمين‌روست که يکي از دلايل نام‌گذاري علم کلام را قدرت بر تکلم دانسته‌اند.

چنين دانشي که رسالت آن تبيين و تثبيت عقايد ديني و مذهبي است، با توجه به گستردگي شيوة بحث در آن و نيز توانايي آن در حلّ شبهات اعتقادي، لازم است بيشتر مورد توجه باشد به ويژه در عصر حاضر که تلاش‌هاي گسترده‌اي عليه مباني و عقايد اسلامي صورت مي‌گيرد و شبهات گوناگوني درباره موضوعات اعتقادي اسلامي حتي از سوي کساني که به ظاهر خود را معتقد به اسلام معرفي مي‌کنند، مطرح مي‌گردد، به گونه‌اي که تمام موضوعات اعتقادي مورد هجمه دين‌ستيزان قرار گرفته است.

شوراي علمي کلام

 

 فعاليت‌ها و دستآوردها

مرکز پژوهشي دائره‌المعارف علوم عقلي اسلامي در راستاي تهيه دائره‌المعارف جامع علوم عقلي، فعاليت‌ها و دستآوردهاي گوناگوني داشته است که بخش کلامي آن به شرح زير است:

ثبت مشخصات منابع کلامي

ثبت موضوعات منابع کلامي

تهيه پرونده‌هاي علمي منطقي

فهرست نويسي منابع کلامي

چکيده نويسي منابع مهم کلامي

​​نمايه بر متن

اصطلاح‌يابي و مدخل‌نويسي منطق

​​نمايه بر متن

نشريه تخصصي​​

​​محصولات عرضه شده در بخش‌هاي مختلف از اين قرار است:

کتاب‌ها

1) المعجم الموضوعی لشرح المواقف و حاشيتي الجلبي و السيالکوتي (5 جلد): مشتمل بر 13642 چکیده، 4239 کلیدواژه، 28084 نمایه از کتاب‌هاي المواقف في علم الکلام (ايجي) و شرح المواقف (سيد شريف جرجاني) و تعليقه‌هاي چلبي و سيالکوتي بر شرح المواقف؛

2) المعجم الموضوعی لعلم الکلام (5 جلد): مشتمل بر 10282 فهرست تفصیلی مطالب، 4750 کلیدواژه و 25697 نمایه از 42 منبع کلامی: إحقاق الحق؛ أصل الشيعه و أصولها؛ الاعتقادات (للشيخ الصدوق، ج5)؛ الاقتصاد في الاعتقاد؛ الانتصار؛ أنوار الملكوت؛ أوائل المقالات؛ الإيضاح؛ تصحيح اعتقادات الإماميه؛ تقريب المعارف؛ تنزيه الأنبياء؛ الجمل و النصره؛ حق اليقين؛ حقائق الإيمان؛ الذخيره؛ الشافي في الإمامه؛ شرح الأصول الخمسه؛ شرح المقاصد؛ شرح المواقف؛ شرح توحيد الصدوق؛ شوارق الإلهام؛ فرق الشيعه؛ قواعد المرام؛ كتاب التوحيد (للماتريدي)؛ كتاب التوحيد (لابن‌خزيمه)؛ كتاب الغيبه؛ كشف المراد؛ كمال الدين؛ المراجعات؛ المسلك في اصول الدين؛ المطالب العاليه؛ المغنى؛ المقالات و الفرق؛ المنقذ من التقليد؛ النافع ليوم الحشرفى شرح باب الحادى عشر؛ النص و الاجتهاد؛ نقض الوشيعه؛ نهج الحق؛ الهدي إلي دين المصطفي؛ الياقوت؛

3) المعجم الموضوعی لشرح المقاصد (3 جلد): مشتمل بر 6624 چکیده، 3389 کلیدواژه، 19367 نمایه از کتاب شرح المقاصد في علم الکلام (سعدالدين تفتازاني)؛

4) المعجم الموضوعی لکتاب الغدیر (2 جلد): مشتمل بر 4500 کلیدواژه و 17000 نمایه ترکیبی از کتاب الغدير علامه اميني. نمايه‌هاي اين مجموعه در چند بخش ارائه شده است: 1. موضوعات: اين بخش دربردارنده نمايه موضوعاتي است که در کتاب الغدير به آنها پرداخته شده است؛ 2. معصومين(ع): اين بخش به نمايه معصومين اختصاص يافته است؛ که در آن ابتدا  نمايه‌هاي مربوط به اهل‌بيت پيامبر اعظم، به ترتيب زماني، آمده و سپس نمايه‌هاي پيامبران الهي، به ترتيب الفبايي، ارائه شده است؛ 3. اعلام: با توجه به اينکه موضوع کتاب الغدير بررسي حديث شريف غدير در طول تاريخ است. لازم بوده تمام رجال سند در طبقات مختلف تاريخي و نيز تمام کساني که در طول تاريخ راجع به اين حديث شريف سخني گفته يا اثري به نگارش درآورده‌اند، مورد بررسي قرار گيرند و شرح‌حال آنان هرچند به‌طور مختصر مطرح گردد، ازاين‌رو بخش قابل‌توجهي از مطالب کتاب الغدير به شرح‌حال اعلام مربوط به حديث غدير اختصاص يافته است؛ 4. آثار: يعني آثاري که در کتاب الغدير به بررسي آنها پرداخته شده و درباره مؤلف يا شارح يا ضعف و قوت کتاب مطلبي آمده يا مطلبي از آن اثر نقل شده است؛

5) اصطلاح‌نامه کلام (2 جلد): مشتمل بر 3650  اصطلاح، به همراه 9300 مستند و تعریف از 280 منبع کلامی به همراه نمودار درختی اصطلاحات در پنج رده التوحيد؛ العدل؛ النبوة؛ الإمامة؛ المعاد؛

6) کتاب‌شناسی کلام (3 جلد): معرفی 8770 منبع به همراه فهرست‌های مختلفی که زمینه جستجو در بخش اول کتاب را فراهم کند؛

7) کتاب‌شناسی تاریخ کلام (3 جلد): معرفی 7632 منبع به همراه فهرست‌های مختلف؛

8) کتاب‌شناسي تفصيلي علم کلام (2 جلد): (در حال انتشار)؛

9) کتاب‌شناسي منابع لاتين کلام (2 جلد): معرفي بيش از 3500 کتاب؛

10) مجموعه مقالات گنجینه معرفت (جلد دوم): شامل 10 مقاله کلامی؛

11) مجموعه مقالات گنجینه معرفت (جلد چهارم): شامل 19 مقاله در زمینه فلسفه کلام؛

12) ویژه‌نامه‌هایی از مجله معارف عقلی مرتبط با کلام.

نرم‌افزارها

1) معجم موضوعی شرح المواقف و تعلیقه‌های آن (کنزالحکمة 1): مشتمل بر 13642 چکیده، 4239 کلیدواژه، 28084 نمایه از کتاب‌هاي المواقف في علم الکلام (ايجي) و شرح المواقف (سيد شريف جرجاني) و تعليقه‌هاي چلبي و سيالکوتي بر شرح المواقف به همراه اصطلاح‌نامه علم کلام با قابلیت جستجوی لفظی ساده و پیشرفته در متن منابع، فهرست، نمایه‌ها و کلیدواژه‌ها؛ و با امکان ارتباط میان کلیدواژه‌، نمایه، فهرست و متن از راه‌های مختلف؛

2) معجم موضوعی منابع کلامی (کنزالحکمة 6): مشتمل بر 10282 فهرست تفصیلی مطالب، 4750 کلیدواژه و 25697 نمایه از 42 منبع کلامی به همراه اصطلاح‌نامه علم کلام با قابلیت جستجوی لفظی ساده و پیشرفته در متن منابع، فهرست، نمایه‌ها و کلیدواژه‌ها؛ و با امکان ارتباط میان کلیدواژه‌، نمایه، فهرست و متن از راه‌های مختلف؛

3) معجم موضوعی شرح المقاصد (کنزالحکمة 7): مشتمل بر 6624 چکیده، 3389 کلیدواژه، 19367 نمایه از کتاب شرح المقاصد في علم الکلام (سعدالدين تفتازاني) به همراه اصطلاح‌نامه علم کلام با قابلیت جستجوی لفظی ساده و پیشرفته در متن منابع، فهرست، نمایه‌ها و کلیدواژه‌ها؛ و با امکان ارتباط میان کلیدواژه‌، نمایه، فهرست و متن از راه‌های مختلف؛

4) معجم موضوعی کتاب الغدیر (کنزالحکمة 9): مشتمل بر 4500 کلیدواژه و 17000 نمایه ترکیبی از کتاب الغدير (علامه اميني) با قابلیت جستجوی لفظی ساده و پیشرفته در متن منابع، نمایه‌ها و کلیدواژه‌ها؛ و با امکان ارتباط میان کلیدواژه‌، نمایه و متن از راه‌های مختلف؛

5) معجم موضوعي علم کلام (کنزالحکمة 10): مشتمل بر چکيده مطالب کتاب شرح المواقف (ايجي) و تعلیقه‌های آن (شامل: 1342 چکیده، 4239 کلیدواژه و 28084نمایه)؛ چکیده مطالب کتاب شرح‌المقاصد (تفتازاني) و تعلیقه‌های آن (شامل: 6624 چکیده، 3389 کلیدواژه و 19367 نمایه)؛ فهرست تفصیلی مطالب 42 منبع مهم کلامی (شامل: 10282 فهرست مطالب، 4750 کلیدواژه و 25697 نمایه)؛ ارتباط میان کلیدواژه، چکیده یا فهرست و متن از راه‌های مختلف؛ قابلیت جستجوی لفظی ساده و پیشرفته در متن منابع، چکیده‌ها، فهرست، نمایه‌ها و کلیدواژه‌ها؛ امکان دسته‌بندی اطلاعات استخراج شده در چند مرحله؛

6) اصطلاح‌نامه کلام: مشتمل بر 3650 اصطلاح، به همراه 9300 مستند و تعریف از 280 منبع کلامی به همراه نمودار درختی اصطلاحات با امکان انواع جستجو در اصطلاحات، تعاریف و فهرست مطالب منابع و قابلیت دستیابی به روابط اصطلاح‌نامه‌ای هر اصطلاح و امکان ارتباط میان اصطلاحات، تعاریف، ارجاعات و متن منابع و... .