گزارش فعالیت‌های واحد ثبت منابع مرکز توسط مسئول واحد جناب آقای رضا امیری
آقای امیری: امیدواریم تمامی كارهای مربوط به آماده‌سازی كتاب‌شناسی‌ها در سال 98 به پایان برسد.
مصاحبه با جناب آقای رضا امیری مسئول واحد ثبت منابع مرکز دائرة‌المعارف علوم عقلی اسلامی
منظور از کتاب‌شناسی چیست و هدف از راه‌اندازی این بخش در مرکز چه بوده است؟
«كتاب‌شناسی» و «كتاب‌نگاری»، واژه‌هایی هستند كه امروزه به معنای معرفی سامان‌یافته منابع به همراه مشخصات مختلفی چون نام پدیدآور، عنوان منبع، تاریخ و محل نشر به كار می‌روند.
مركز پژوهشی دائرة‌المعارف علوم عقلی اسلامی به منظور ایجاد زمینه‌های سرعت و دقت در امر پژوهش در علوم عقلی اسلامی، فعالیت‌های مختلفی را آغاز كرده كه از جمله آنها شناسایی و ثبت مشخصات آثار علوم عقلی اسلامی از كتابخانه‌های موجود در حوزه علمیه قم و بعضی از نقاط دیگر كشور است.
هدف اصلی و اولیه كتاب‌شناسی‌های این مركز، شناسایی منابع تحقیق برای هر یك از انواع فعالیت‌های این مركز، مانند تهیه اصطلاح‌نامه‌ها، مدخل‌گزینی، چكیده‌نویسی و نمایه‌سازی، تهیه پرونده‌های علمی و فرهنگ‌نامه‌های علوم عقلی اسلامی است. بنابراین بخش کتاب‌شناسی مرکز دایرةالمعارف علوم عقلی اسلامی از واحدهای ثبت منابع، توصیف، چكیده و واحد نمایه بر متن تشكیل شده است كه در اینجا فقط واحد ثبت منابع معرفی خواهد شد که وظیفه شناسایی منابع علوم عقلی در زبان‌های فارسی، عربی و لاتین را به عهده دارد.
در مورد وظایف واحد ثبت منابع توضیح بفرمایید.
واحد ثبت منابع تحقیقات خود را بر اساس شیوه‌نامه‌های مصوب مرکز در قالب ثبت مشخصات منابع، درجه‌بندی منابع و ثبت موضوعات انجام می‌دهد. شیوه‌نامه هر یک از این فعالیت‌ها از ابتکارات مرکز می‌باشد که تحقیق را منظم، استاندارد و علمی نموده است، از طرفی از سردرگمی و دخالت سلیقه‌های افراد در جریان تحقیقات جلوگیری به عمل می‌آورد. محصول این واحد در قالب دو كتاب‌شناسی اجمالی و كتاب‌شناسی تفصیلی عرضه می‌شود كه محور كتاب‌شناسی اجمالی معرفی مشخصات منابع و محور كتاب‌شناسی تفصیلی معرفی محتوای منابع است.
روند شناسایی کتاب‌ها در مرکز به چه صورتی است؟
نخست اطلاعات كتاب‌شناسی توسط پژوهشگران در كاربرگ‌هایی از پیش تعیین شده، وارد گردیده و سپس به وسیله نرم‌افزار ورود اطلاعات، به بانك اطلاعات منتقل می‌گردند كه پس از هماهنگ‌سازی و ارزیابی‌های لازم، این داده‌ها توسط نرم‌افزار دیگری و با چینش خاصی تبدیل به كتاب خواهند شد.
نرم‌افزار كتاب‌سازِ «کتاب‌شناسی» دو نوع خروجی دارد: خروجی اول، تنظیم مطالب و چینش محتوای منابع است كه آن را متن كتاب‌شناسی‌ها می‌نامیم و خروجی دوم آن، فهرست‌های مختلف برای جستجوی سریع‌تر از مطالب متن است. حاصل این تلاش به صورت كتاب‌شناسی‌های اجمالی و تفصیلی در خدمت محققان قرار می‌گیرد.
فرق کتاب‌شناسی‌های تفصیلی با اجمالی در چیست؟
در کتاب‌شناسی‌های اجمالی تنها مشخصات نشر، درجه و موضوعات كلی منابع در دو یا سه شاخه ذکر شده است ولی در کتاب‌شناسی‌های تفصیلی افزون بر مشخصات نشر به موضوعات تفصیلی و مباحث مطرح در منابع به صورت درختواره علم و با ذكر صفحه مطلب اشاره شده است.
درجاتی که برای منابع در نظر گرفته شده بر چه اساسی است؟
منابع علوم عقلی اسلامی به ترتیب اهمیت و تحقیقی بودن به سه دسته درجه‌بندی می‌شوند. مشخص کردن درجه آثار، این امکان را به پزوهشگران می‌دهد که دامنه جستجوی خود را محدود نمایند و یا فقط به منابع مهم و درجه یک مراجعه کنند. در شیوه‌نامه مصوب مركز برای منابع درجه یک، چهار معیار، برای منابع درجه دو، پنج معیار و برای منابع درجه سه، یک معیار ارائه شده است. برای نمونه یكی از معیارهای آثار درجه یک عبارت است از: آثار صاحبان مکتب و معیار آثار درجه دوم عبارت است از: آثاری که از جهت جمع‌آوری آراء بزرگان علوم عقلی و آدرس‌دهی یا دسته‌بندی و تشریح مطالب دارای برجستگی خاصی باشد و یا اثر در نشریات علمی پژوهشی چاپ شده باشد.
در مورد استخراج و ثبت موضوعات منابع هم توضیح بفرمایید.
مهمترین وظیفه واحد ثبت منابع، استخراج و ثبت موضوعات و مباحث آثار است که هدف آن آسان‌سازی، سرعت و نظم در تحقیق و نیز رهایی محقق از سرگردانی و اتلاف وقت در امر پژوهش می‌باشد. تمام مسائل اصلی منبع به صورت نمایه و یا عبارتی گویا و کوتاه با ذکر صفحه در كتاب‌شناسی‌ها عرضه شده است. طبق شیوه‌نامه، موضوعات منابع به سه دسته تقسیم می شوند:
1. موضوعات ردیف اول: که معرف اسامی رشته‌های مختلف علوم عقلی اسلامی است مانند فلسفه، کلام، عرفان، معرفت‌شناسی، فلسفه دین و غیره.
2. موضوعات ردیف دوم: که به وسیله آن هر یک از علوم به بخش‌های مختلف کلی تقسیم می‌شوند و جایگاه طرح موضوعات ردیف سوم را در میان هر علم مشخص می‌نمایند مانند الهیات بالمعنی الاخص، مسائل کلام، عرفان نظری، معرفت‌شناسی تطبیقی، اعلام و غیره.
3. موضوعات ردیف سوم: که معرفی مسائل و موضوعات مختلف مطرح شده در هر علم را به صورت جزئی به عهده دارد مانند صفات واجب، عصمت امام، وحدت وجود، مقایسه ادراک حسی نزد ابن سینا و شیخ اشراق، اساتید فارابی و غیره.
آیا برای سهولت در یافتن مطالب متن كتاب‌شناسی‌ها و موضوعات آن چاره‌ای اندیشیده شده است؟
بله همانطور كه قبلا گفته شد كتاب‌شناسی‌ها از دو بخش متن و فهرست‌ها تشكیل شده كه این بخش شامل فهرست‌های مختلفی مانند فهرست پدیدآوران، فهرست منابع (مربوط به قسمت معرفی شناسنامه‌ای)، فهرست گرایش‌ها، فهرست اعلام و فهرست اصطلاحات (مربوط به قسمت محتوایی و نمایه‌ها) می‌باشد. در سه فهرست اخیر كه مربوط به معرفی موضوعات متن منابع است برای سهولت دسترسی و كاربردی كردن نمایه‌ها، تمام نمایه‌های همسو و مرتبط با یك اصطلاح خاص در زیر كلیدواژه مربوطه تجمیع شده‌اند. در مقابل هر كدام از نمایه‌های زیر كلیدواژه، اعدادی درج شده است كه بیان‌گر شماره ردیف كتاب مورد نظر در بخش متن است و با مراجعه به آن ردیف می‌توان مشخصات كتاب‌شناسی، موضوع مورد بحث و نیز شاخه درختی علم و صفحه‌ای كه منبع از آن بحث نموده را ملاحظه نمود.
تاکنون چند عنوان و در چند مجلد از کتاب‌شناسی‌های مرکز منتشر شده است؟
مجموع كتاب‌شناسی‌های اجمالی در 27 جلد به شرح زیر عرضه شده است:
تعداد منابع شناسایی و ثبت اطلاعات شده به زبان فارسی و عربی عبارت است از: منطق و تاریخ منطق 2518 عنوان در 1جلد؛ فلسفه 3691 عنوان در 2جلد؛ تاریخ فلسفه 5789 عنوان در 2جلد؛ کلام 8770 عنوان در 3جلد؛ تاریخ کلام 7632 عنوان در 3جلد؛ عرفان4487 عنوان در 2جلد؛ تاریخ عرفان 8059 عنوان در 3 جلد؛ فلسفه‌های مضاف و معرفت‌شناسی 10825 عنوان در 5جلد.
تعداد منابع شناسایی و ثبت اطلاعات شده به زبان لاتین نیز به این شرح است: منطق و فلسفه 4078 عنوان در 2جلد؛ كلام 3825 عنوان در 2جلد؛ عرفان 2018 عنوان در 1جلد و فلسفه مضاف 2476 عنوان در 1جلد.
كتاب‌شناسی‌های تفصیلی فارسی و عربی در بیشتر موارد به اتمام رسیده و به شرح زیر در دسترس محققان می‌باشد:
منطق با 2004 عنوان در 3 جلد؛ فلسفه با 1130 عنوان در 2 جلد؛ كلام با 915 عنوان در 2 جلد؛ تاریخ فلسفه با 5050 عنوان در 5 جلد و تاریخ عرفان با 6629 عنوان در 6 جلد.
هم‌اکنون واحد ثبت منابع به چه فعالیتی اشتغال دارد؟
از مجموع كتاب‌شناسی‌های تفصیلی فارسی عربی كار كتاب‌شناسی عرفان و تاریخ كلام باقی مانده است كه پس از اصلاح و هماهنگ‌سازی‌های نهایی امیدواریم تا پایان سال 98 به واحد تدوین متون جهت آماده‌سازی نشر تحویل شود. همچنین كتاب‌شناسی تفصیلی فلسفه و منطق لاتین با معرفی 2214 عنوان و كلام لاتین با معرفی 1023 عنوان به واحد تدوین متون جهت صفحه‌بندی و مراحل نهایی نشر تحویل داده شده است و بقیه كتاب‌شناسی‌های لاتین مانند عرفان و فلسفه‌های مضاف نیز توسط محققان در حال اصلاح و آماده‌سازی نهایی می‌باشد كه امیدواریم تمامی كارهای مربوط به آماده‌سازی كتاب‌شناسی در سال 98 به پایان برسد و پس از این برای معرفی كتاب‌شناسی‌ها، به صورت نرم‌افزار و به ویژه ارائه در سایت مركز تلاش خواهیم كرد. 
تاریخ مصاحبه: 1398/5/17
پیام‌رسان ایتا
پیام‌رسان سروش
