کتابشناسی و اعلام
کتابشناسی از دو بخش تشکیل شده است:
- ثبت منابع فارسی و عربی
- ثبت منابع لاتین
واحد ثبت منابع فارسی و عربی
اهم فعالیت‌های این واحد ثبت مشخصات شناسنامه‌ای آثار فارسی و عربی، درجه‌بندی منابع، و استخراج موضوعات و مباحث آنهاست.
الف) ثبت مشخصات منابع :
در این واحد مشخصات شناسنامه‌ای آثار مانند: نوع اثر، پدیدآوران، عنوان، مشخصات چاپ و نشر، زبان و محل نگهداری و غیره در کاربرگ‌های ویژه‌ای ثبت و سپس درجه اهمیت منبع و موضوعات غالب و اصلی آن نیز ثبت می‌شود.
هدف
اطلاع‌رسانی نسبت به منابع علوم عقلی اسلامی ـ در حد اطلاعات شناسنامه‌ای و موضوعات غالب آن ـ به پژوهشگران علوم عقلی و مؤلفان مقالات فرهنگنامه و دائرهْْ‌المعارف.
قلمرو
1. بیشتر منابع علوم عقلی اسلامی، مانند: منابع فلسفه، منطق، كلام، عرفان، معرفت‌شناسی، فلسفه‌های مضاف؛
2. منابع مهم و تأثیرگذار غیر‌اسلامی مرتبط با علوم عقلی اسلامی در زمینه فلسفه، كلام و عرفان.
آمار
تعداد كتب شناسایی و ثبت اطلاعات شده: 51517 منبع فارسی و عربی به شرح زیر:
- منطق و تاریخ منطق: ........................................ 2518 عنوان
- فلسفه : .......................................................... 3691 عنوان
- تاریخ فلسفه: .................................................... 5789 عنوان
- کلام: .............................................................. 8770 عنوان
- تاریخ کلام: ...................................................... 7632 عنوان
- عرفان: .......................................................... 4487 عنوان
- تاریخ عرفان: ................................................... 7805 عنوان
- فلسفه‌های مضاف و معرفت‌شناسی: ............... 10825 عنوان
گفتنی است که حاصل فعالیت‌های انجام شده در 21 جلد چاپ شده است.
نمونه عرضه کتابشناسی
ب) تعیین درجه منابع
تعیین مقدار اهمیت و اعتبار هر یك از منابع علوم عقلی اسلامی در چهار درجه بر اساس شیوه‌نامه مرکز.
أ) اطلاع رسانی به پژوهشگران علوم عقلی؛
ب) تعیین دامنه تتبّع در نرم‌افزارهای مربوط به كتاب‌شناسی‌های مختلف برای ایجاد سرعت و تسهیل در امر تحقیق؛
ج) استفاده از آن در تشخیص منابع مهمتر برای تحقیقات و برنامه‌های مختلف دائره‌المعارف از قبیلِ فهرست‌نویسی، چكیده‌نویسی، مدخل‌یابی، فرهنگ‌نامه‌ها، دائره‌المعارف و... .
ج) استخراج موضوعات (به صورت درختی)
مراد از استخراج و ثبت موضوعات منابع، انتخاب عناوین مهم و كلّی رشته‌های مختلف علوم عقلی مطرح شده در هر یك از منابع، در حد معرفی اجمالی محتوایی یك منبع و ثبت آنها به صورت درختی با قابلیت استفاده رایانه‌ای و در قالب كتاب است.
أ) قابل استفاده شدن كتابشناسیها، از طریق مشخص ساختن و تفكیك دقیق موضوعات منابع؛
ب) امكان تعیین دامنه تحقیق از طریق انتخاب موضوعات مورد نظر؛
ج) دست‌یابی آسان و سریع به محل درج مطالب منابع.
ویژگی
یکی از ویژگی‌های مهم موضوعات استخراج شده، فهرست‌های آخر کتاب می‌باشد، مراد از فهرست‌ها عبارت است از امکانی در پایان کتاب که دسترسی سریع و آسان به مطالب کتاب را میسر می‌سازد. این فهرست‌ها شامل موارد زیر است:
فهرست پدیدآوران، فهرست منابع فارسی، فهرست منابع عربی، فهرست موضوعات، فهرست آثار، فهرست اعلام، فهرست گرایش‌ها.
دستآوردها:
- منطق و تاریخ منطق: ........................... 2004 عنوان در 3 جلد
- فلسفه : .......................................... 1130 عنوان در 2 جلد
- تاریخ فلسفه: ................................... 5050 عنوان در 5 جلد
- کلام: ............................................. 915 عنوان در 2 جلد
- تاریخ کلام: ....................................... 5945 عنوان در 5 جلد
- عرفان: ............................................ 1210 عنوان در 2 جلد
- تاریخ عرفان: .................................... 6629 عنوان در 6 جلد
از میان موضوعات فوق، کتابشناسی منطق و تاریخ منطق (با 15287 نمایه و 3510 کلیدواژه) و تاریخ فلسفه (با 22834 نمایه و 4864 کلیدواژه)، فلسفه (با 17774 نمایه و 2758 کلیدواژه) و تاریخ عرفان با (22298 نمایه و 7357 کلیدواژه) چاپ شده است و موارد دیگر در مراحل پایانی تدوین برای عرضه قرار دارد.
نمونه‌ای از شناسنامه منبع موضوع نویسی شده:
نمونه‌ای از ثبت منابع به صورت درختی
ثبت منابع لاتین
اهم فعالیت‌های این واحد در سه زمینه: الف) ثبت مشخصات منابع ب) درجه‌بندی منابع ج) استخراج موضوعات منابع می‌باشد.
الف) ثبت مشخصات منابع:
تعریف
نوع اثر، پدیدآوران، عنوان، مشخصات چاپ و نشر، زبان و محل نگهداری، از جمله اطلاعاتی است كه در این نوع فعالیت شناسایی و ثبت و استفاده و بازیابی آن به شكل رایانه‌ای و چاپی فراهم می‌گردد.
هدف
اطلاع‌رسانی نسبت به منابع علوم عقلی اسلامی ـ در حد اطلاعات شناسنامه‌ای ـ به پژوهشگران علوم عقلی و مؤلفان مقالات فرهنگنامه و دائرةالمعارف.
قلمرو
الف) از جهت منبع:
- همه منابع علوم عقلی اسلامی، در حدّ امكان: منابع رشته‌های فلسفه، منطق، كلام، عرفان، معرفت‌شناسی، فلسفه‌های مضاف؛
- منابع مهم و تأثیرگذار فلسفی، كلامی و عرفانی غیر‌اسلامی، مرتبط با علوم عقلی اسلامی.
ب) از جهت زبان: منابع موجود در زبان انگلیسی.
ج) از جهت كتابخانه: بعضی كتابخانه‌های مهم قم و آستان قدس و مجلس شورای اسلامی.
ب) تعیین درجه منابع:
تعیین مقدار اهمیت و اعتبار هر یك از منابع علوم عقلی اسلامی در چهار درجه بر اساس شیوه‌نامه مرکز.
هدف
الف) اطلاع رسانی به پژوهشگران علوم عقلی؛
ب) تعیین دامنه تتبّع در نرم‌افزارهای مربوط به كتاب‌شناسی‌های مختلف برای ایجاد سرعت و تسهیل در امر تحقیق؛
ج) استفاده از آن در تشخیص منابع مهمتر برای تحقیقات و برنامه‌های مختلف دائره‌المعارف از قبیلِ فهرست‌نویسی، چكیده‌نویسی، مدخل‌یابی، فرهنگ‌نامه‌ها، دائره‌المعارف و... .
ج) استخراج موضوعات منابع (به صورت درختی):
مراد از استخراج و ثبت موضوعات منابع، انتخاب عناوین مهم و كلّی رشته‌های مختلف علوم عقلی مطرح شده در هر یك از منابع، در حد معرفی اجمالی محتوایی یك منبع و ثبت آنها به صورت درختی با قابلیت استفاده رایانه‌ای و در قالب كتاب است.
هدف
الف) قابل استفاده شدن كتابشناسیها، از طریق مشخص ساختن و تفكیك دقیق موضوعات منابع؛
ب) امكان تعیین دامنه تحقیق از طریق انتخاب موضوعات مورد نظر؛
ج) دست‌یابی آسان و سریع به محل درج مطالب منابع.
قلمرو
الف) منابع مهم در همه رشته‌های علوم عقلی؛
ب) موضوعات خاص در برخی رشته‌ها: مثل: موضوع تاریخ فلسفه و موضوعات مشابه آن؛
ج) منابع فارسی، عربی و لاتین (توضیحات منابع فارسی و عربی در قسمت ثبت منابع فارسی و عربی ذکر شده است).
از این تعداد 7643 منبع به صورت مستقیم و 4777 منبع به صورت غیرمستقیم از طریق كتابشناسیها و كتاب‌نامه‌ها خصوصاً مجموعه Index Islamicus به شرح زیر شناسایی و ثبت شده است:
شناسایی مستقیم: منطق و فلسفه: 2580 عنوان؛ کلام: 2235 عنوان؛ فلسفه‌های مضاف: 1535 عنوان؛ عرفان: 1293 عنوان.
شناسایی غیرمستقیم: منطق و فلسفه: 1498 عنوان؛ کلام: 1590 عنوان؛ فلسفه‌های مضاف: 964 عنوان؛ عرفان: 725 عنوان.
ب) کتاب‌شناسی‌های تفصیلی:
تاکنون موضوعات 5621 کتاب و مقاله (به صورت درختی) به شرح زیر استخراج و به ترتیب زیر آماده چاپ و عرضه است:
- منطق و فلسفه: ----------------------- 2214 عنوان
- کلام: ------------------------------- 1068 عنوان
- عرفان: ------------------------------- 1139 عنوان
- فلسفه‌های مضاف: ----------------------- 1200 عنوان
اعلام
اعلام و آثار علوم عقلی اسلامی
کتاب‌ها
فرهنگ أعلام علوم عقلی اسلامی (5 جلد) مشتمل بر نام حدود 7800 مدخل از أعلام مرتبط با حوزه معارف عقلى اسلامى است كه ذیل هر یك نام كامل، القاب، كنیه‌ها، تخصص، مذهب، ملیت، محل ولادت و وفات، استادان، شاگردان و آثار فرد، همراه با منابع استخراج این اطلاعات، ذكر شده است. 500 نفر از این أعلام جزو معاصرین، مستشرقین و شخصیت‌هاى علوم عقلى قبل از اسلام هستند
.
فهرست مجلدات این فرهنگ به قرار زیر است:
جلد اول: الف (آبی عروضی - ایوانکیفی)
جلد دوم: ب- ذ (بابا اسحاق - ذهن)
جلد سوم: ر- ق (رابعه - قریمی)
جلد چهارم: ق- ی (قزداری - یوسی)
جلد پنجم: ملحقات و فهرست‌ها
نرم‌افزارها
1) اعلام علوم عقلی اسلامی: دربردارنده مشخصات حدود 8000 علم از أعلام مرتبط با حوزه معارف عقلى اسلامى است كه شامل: نام كامل، القاب، كنیه‌ها، تخصص، مذهب، ملیت، محل ولادت و وفات، استادان، شاگردان و آثار فرد، همراه با منابع استخراج این اطلاعات است؛
2) آثار علوم عقلی اسلامی: این نرم افزار حاوی مشخصات مربوط به 50000 اثر از آثار علوم عقلی اسلامی شامل: منطق، تاریخ منطق، فلسفه اسلامی، تاریخ فلسفه اسلامی، کلام، تاریخ کلام، عرفان اسلامی، فلسفه‌های مضاف (فلسفه دین، فلسفه سیاسی، فلسفه اخلاق، فلسفه حقوق، فلسفه تاریخ و فلسفه اخلاق، فلسفه حقوق، فلسفه فقه، فلسفه تاریخ، فلسفه تعلیم و تربیت، فلسفه هنر، فلسفه علوم اجتماعی، فلسفه زبان، فلسفه ریاضی، فلسفه علم و...) است. این نرم افزار دارای قابلیت انواع جستجوی پیشرفته (تک واژه یا ترکیبی) با دامنه‌های گوناگون می‌باشد.