بحث درباره فلسفه و دین، از دیرینه‌‏ترین و در عین حال حساس‌ترین مباحث فکری بشر است که تاریخ آن را می‏توان با تاریخ تفکر و اندیشه‏ورزی آدمی برابر دانست؛ چرا که این هر دو، در فطرت و خرد انسان ریشه دارند، فطرت جستجو درباره هستی و آغاز و انجام آن برمی‏انگیزد، و شناخت قواعد کلی حاکم بر هستی انسان و جهان را می‏‌جوید، و این جستجوگری فیلسوفانه، او را به اتخاذ موضعی ایجابی یا سلبی در مورد اساسی‌‏ترین آموزه‏‌های دینی، از قبیل: آفریدگار جهان، جاودانگی روح، پرستش و عبادت، وحی و نبوت، معجزه و خارق عادت، پاداش و کیفر و سرای آخرت، برمی‌‏انگیزد، و این‌‏گونه است که فلسفه و دین ربط وثیق و آشکاری با یکدیگر دارند.

کلی‏ نگری، بهره‏ گیری از تفکر آزاد و پیراسته باز پیش‌داوری، و ژرف‏ کاوی، از بارزترین نشانه ‏های بحث های فلسفی، شناخته شده است.این ویژگی ها تا حدی فراگیر و شامل است، و مکاتب فلسفی مختلف را دربر می‌‏گیرد، و نقطه تمایز آنها را در موضوعات مورد بحث و استفاده از روش منطقی استدلال، باید جستجو کرد. اینجاست که فلسفه ما بعد الطبیعه، از فلسفه ‏های طبیعی جدا می‏‌گردد و فلسفه مطلق از فلسفه‌‏های مضاف بازشناخته می‏شود، و فلسفه دین، یکی از اقسام فلسفه مضاف است.

 

شکل­‌گيري واحد فلسفه دين

واحد اصطلاح‌نامه فلسفه دين و کلام جديد، يکي از واحدهاي اصطلاح‌نامه‌اي مرکز پژوهشي دايرةالمعارف علوم عقلي اسلامي است که جهت تدوين فرهنگ‌نامه و دايرةالمعارف فلسفه دين و کلام جديد راه‌اندازي شده است. مقدمات شکل‌گيري اين واحد به اواخر سال 1388 برمي‌گردد که به تصميم معاونت مطالعات و تحقيقات مرکز کار منبع‌شناسي فلسفه دين و کلام جديد آغاز گرديد و در اين مرحله بيش از 200 منبع شناسائي شد تا جهت بررسي آنها و تصويب منابع جهت اصطلاح يابي به شوراي علمي فلسفه دين ارائه گردد.

تصويب منابع

اولين جلسه شوراي علمي فلسفه دين جهت بررسي منابعِ شناسائي شده، در تاريخ 9 خرداد 1389 تشکيل گرديد و با دو جلسه ديگر در همين ماه ادامه يافت و طي سه جلسه منابع گردآوري شده بررسي گرديد و از ميان منابع کتابشناسي شده، 109 عنوان به تصويب اعضاي شوراي علمي رسيد.

اصطلاح يابي

بلافاصله پس از تصويب منابع کار اصطلاح­يابي از شهريور 1389 آغاز گرديد و تاکنون حدود 95 عنوان اصطلاح­يابي شده و بالغ بر 27 هزار اصطلاح استخراج گشته و اين اصطلاحات در برنامه درختواره مرکز دايرةالمعارف وارد شده است.

مرحله بررسي اصطلاحات خام

بررسي اصطلاحات استخراج شده از منابع درجه اول فلسفه دين و کلام جديد با تشکيل شوراي علمي فلسفه دين در آبان ماه 1391، آغاز گرديد و پس از تعيين و تصويب اصطلاحات رأس و عناوين کلي، تا خرداد 1397 و با تشکيل 154 جلسه، تمامي اصطلاحات استخراج شده از منابع، مورد بررسي شوراي علمي قرار گرفت. در اين مرحله بررسي اصطلاحات به اين شکل بود که ابتدا توسط مسئول واحد فلسفه دين، نموداري از ميان اصطلاحات موجود در هر موضوع تهيه مي‌گشت و سپس اين نمودارها به شوراي علمي ارائه مي‌گرديد و اعضاي شورا، پس از بحث‌ها و بررسي‌هاي تخصصي درباره اصطلاحات و نمودارها و روابط ميان آنها و ارائه نظرات کارشناسي، با رأي اکثريت اعضا به تصويب اصطلاحات و تعيين روابط ميان آنها و نمودار مي‌پرداختند.

پنج نوع رابطه مي­تواند ميان اصطلاحات مصوب حاکم باشد که عبارتند از: اصطلاح اعم، اصطلاح اخص، اصطلاح مرجح، اصطلاح نامرجح و اصطلاح وابسته.

کارهاي صورت گرفته در واحد فلسفه دين :

1. کتاب‌شناسي فلسفه دين و کلام جديد: هدف از کتاب­‌شناسي برگزيدن منابع معتبر براي مدخل يابي بوده است اما نتيجه کار پس از ويرايش مي­تواند طي کتابي تدوين و به جامعه علمي عرضه گردد.

2. اصطلاح يابي کل منابع مصوب فلسفه دين و کلام جديد و استخراج بالغ بر 27000 اصطلاح.

3. تهيه چارچوب کلي براي فلسفه دين و کلام جديد. ( به صورت نمودار درختي)

4. تهيه کتابخانه ديجيتال از منابع مصوب فلسفه دين. (برنامه کنزالحکمه)؛ اين کتابخانه صرفاً جهت استفاده محققان مرکز مي‌باشد و به دليل قانون حق کپي رايت، عرضه‌ي آن امکان پذير نمي‌باشد.

5. برگزاري 154 جلسه شوراي علمي فلسفه دين و کلام جديد.

6. بررسي همه‌ي اصطلاحات استخراج شده از منابع مصوب در جلسات شوراي علمي و تصويب 1381 اصطلاح.

7. مشخص نمودن روابط اصطلاحات تصويب شده (اعم، اخص، مترداف، وابسته).

8. تهيه‌ي درختواره‌هاي پيشنهادي در موضوعات فلسفه دين توسط مسئول واحد فلسفه دين، و بررسي و تصويب اين درختواره‌ها در جلسات شوراي علمي.

9. تهيه درختواره اصطلاحات فلسفه دين و کلام جديد با نظر اساتيد شوراي علمي فلسفه دين.

10. بررسي تعريفات استخراج شده از منابع فلسفه دين براي اصطلاحات مصوب، و انتخاب تعريف مناسب از ميان آنها.

11. تدوين تعاريف پيشنهادي براي اصطلاحاتي که تعريف مشخصي از آنها در منابع مصوب وجود نداشته است، جهت ارائه به جلسات شوراي علمي و تصويب آنها.

دستاوردهاي واحد

برنامه کنزالحکمة فلسفه دين (کتابخانه ديجيتال فلسفه دين و کلام جديد)

اصطلاحات فلسفه دين به صورت درختي.

برنامه­‌هاي در دست اجرا:

واحد فلسفه دين و کلام جديد مرکز دايرة المعارف علوم عقلي اسلامي انجام موارد زير را در دستور کار خود دارد:

1.       بازبيني اصطلاحات تصويب شده و ويرايش و اصلاح آنها در جلسات شوراي علمي

2.       بررسي تعاريف پيشنهادي تهيه شده براي اصطلاحات بدون تعريف در جلسات شوراي علمي

3.       تعيين وضعيت مدخل­‌هاي فرهنگ­‌نامه­‌اي و دايرة­المعارفي در جلسات شوراي علمي

4.       ادامه بررسي تعاريف استخراج شده براي اصطلاحات مصوب و انتخاب بهترين تعريف جهت درج در اصطلاح نامه‌ي فلسفه دين

5.       آماده کردن اصطلاحات و تعاريف و درختواره فلسفه دين براي تدوين اصطلاح‌نامه فلسفه دين و عرضه‌ي نسخه چاپي و ديجيتال آن

 

اعضاي شوراي علمي فلسفه دين و کلام جديد

 ناظر علمي: دکتر محمد جعفري

اعضاي شوراي علمي: آقايان حجت الاسلام دکتر ابوالفضل ساجدي، دکتر حسن يوسفيان، حجت الاسلام دکتر محمد جعفري و دکتر رمضان علي‌تبار.

اساتیدی که قبلاً با این واحد همکاری داشته اند:

آقايان حجت الاسلام دکتر احمدحسین شریفی، حجت الاسلام دکتر محمود فتحعلی، حجت الاسلام دکتر حمیدرضا شاکرین، دکتر دانشور، دکتر محمد فتحعلیخانی.

مسئول واحد: حجت الاسلام دکتر محمد صمدپورآذر شربياني

 

تصاویری از اصطلاحات مصوب در برنامه درختواره فلسفه دین:

 

 

 

تصاویری از درختواره اصطلاحات فلسفه دین:

 

 

 

تاريخ به‌روزرساني: 1397/5/20