بحث درباره فلسفه و دین، از دیرینه‌‏ترین و در عین حال حساس‌ترین مباحث فکری بشر است که تاریخ آن را می‏توان با تاریخ تفکر و اندیشه‏ورزی آدمی برابر دانست؛ چرا که این هر دو، در فطرت و خرد انسان ریشه دارند، فطرت جستجو درباره هستی و آغاز و انجام آن برمی‏انگیزد، و شناخت قواعد کلی حاکم بر هستی انسان و جهان را می‏‌جوید، و این جستجوگری فیلسوفانه، او را به اتخاذ موضعی ایجابی یا سلبی در مورد اساسی‌‏ترین آموزه‏‌های دینی، از قبیل: آفریدگار جهان، جاودانگی روح، پرستش و عبادت، وحی و نبوت، معجزه و خارق عادت، پاداش و کیفر و سرای آخرت، برمی‌‏انگیزد، و این‌‏گونه است که فلسفه و دین ربط وثیق و آشکاری با یکدیگر دارند.

کلی‏ نگری، بهره‏ گیری از تفکر آزاد و پیراسته باز پیش‌داوری، و ژرف‏ کاوی، از بارزترین نشانه ‏های بحث های فلسفی، شناخته شده است.این ویژگی ها تا حدی فراگیر و شامل است، و مکاتب فلسفی مختلف را دربر می‌‏گیرد، و نقطه تمایز آنها را در موضوعات مورد بحث و استفاده از روش منطقی استدلال، باید جستجو کرد. اینجاست که فلسفه ما بعد الطبیعه، از فلسفه ‏های طبیعی جدا می‏‌گردد و فلسفه مطلق از فلسفه‌‏های مضاف بازشناخته می‏شود، و فلسفه دین، یکی از اقسام فلسفه مضاف است.

 

شکل­‌گیری واحد فلسفه دین

واحد اصطلاح‌نامه فلسفه دین و کلام جدید، یکی از واحدهای اصطلاح‌نامه‌ای مرکز پژوهشی دایرةالمعارف علوم عقلی اسلامی است که جهت تدوین فرهنگ‌نامه و دایرةالمعارف فلسفه دین و کلام جدید راه‌اندازی شده است. مقدمات شکل‌گیری این واحد به اواخر سال 1388 برمی‌گردد که به تصمیم معاونت مطالعات و تحقیقات مرکز کار منبع‌شناسی فلسفه دین و کلام جدید آغاز گردید و در این مرحله بیش از 200 منبع شناسائی شد تا جهت بررسی آنها و تصویب منابع جهت اصطلاح یابی به شورای علمی فلسفه دین ارائه گردد.

تصویب منابع

اولین جلسه شورای علمی فلسفه دین جهت بررسی منابعِ شناسائی شده، در تاریخ 9 خرداد 1389 تشکیل گردید و با دو جلسه دیگر در همین ماه ادامه یافت و طی سه جلسه منابع گردآوری شده بررسی گردید و از میان منابع کتابشناسی شده، 109 عنوان به تصویب اعضای شورای علمی رسید.

اصطلاح یابی

بلافاصله پس از تصویب منابع کار اصطلاح­یابی از شهریور 1389 آغاز گردید و تاکنون حدود 95 عنوان اصطلاح­یابی شده و بالغ بر 27 هزار اصطلاح استخراج گشته و این اصطلاحات در برنامه درختواره مرکز دایرةالمعارف وارد شده است.

مرحله بررسی اصطلاحات خام

بررسی اصطلاحات استخراج شده از منابع درجه اول فلسفه دین و کلام جدید با تشکیل شورای علمی فلسفه دین در آبان ماه 1391، آغاز گردید و پس از تعیین و تصویب اصطلاحات رأس و عناوین کلی، تا خرداد 1397 و با تشکیل 154 جلسه، تمامی اصطلاحات استخراج شده از منابع، مورد بررسی شورای علمی قرار گرفت. در این مرحله بررسی اصطلاحات به این شکل بود که ابتدا توسط مسئول واحد فلسفه دین، نموداری از میان اصطلاحات موجود در هر موضوع تهیه می‌گشت و سپس این نمودارها به شورای علمی ارائه می‌گردید و اعضای شورا، پس از بحث‌ها و بررسی‌های تخصصی درباره اصطلاحات و نمودارها و روابط میان آنها و ارائه نظرات کارشناسی، با رأی اکثریت اعضا به تصویب اصطلاحات و تعیین روابط میان آنها و نمودار می‌پرداختند.

پنج نوع رابطه می­تواند میان اصطلاحات مصوب حاکم باشد که عبارتند از: اصطلاح اعم، اصطلاح اخص، اصطلاح مرجح، اصطلاح نامرجح و اصطلاح وابسته.

کارهای صورت گرفته در واحد فلسفه دین :

1. کتاب‌شناسی فلسفه دین و کلام جدید: هدف از کتاب­‌شناسی برگزیدن منابع معتبر برای مدخل یابی بوده است اما نتیجه کار پس از ویرایش می­تواند طی کتابی تدوین و به جامعه علمی عرضه گردد.

2. اصطلاح یابی کل منابع مصوب فلسفه دین و کلام جدید و استخراج بالغ بر 27000 اصطلاح.

3. تهیه چارچوب کلی برای فلسفه دین و کلام جدید. ( به صورت نمودار درختی)

4. تهیه کتابخانه دیجیتال از منابع مصوب فلسفه دین. (برنامه کنزالحکمه)؛ این کتابخانه صرفاً جهت استفاده محققان مرکز می‌باشد و به دلیل قانون حق کپی رایت، عرضه‌ی آن امکان پذیر نمی‌باشد.

5. برگزاری 154 جلسه شورای علمی فلسفه دین و کلام جدید.

6. بررسی همه‌ی اصطلاحات استخراج شده از منابع مصوب در جلسات شورای علمی و تصویب 1381 اصطلاح.

7. مشخص نمودن روابط اصطلاحات تصویب شده (اعم، اخص، مترداف، وابسته).

8. تهیه‌ی درختواره‌های پیشنهادی در موضوعات فلسفه دین توسط مسئول واحد فلسفه دین، و بررسی و تصویب این درختواره‌ها در جلسات شورای علمی.

9. تهیه درختواره اصطلاحات فلسفه دین و کلام جدید با نظر اساتید شورای علمی فلسفه دین.

10. بررسی تعریفات استخراج شده از منابع فلسفه دین برای اصطلاحات مصوب، و انتخاب تعریف مناسب از میان آنها.

11. تدوین تعاریف پیشنهادی برای اصطلاحاتی که تعریف مشخصی از آنها در منابع مصوب وجود نداشته است، جهت ارائه به جلسات شورای علمی و تصویب آنها.

دستاوردهای واحد

برنامه کنزالحکمة فلسفه دین (کتابخانه دیجیتال فلسفه دین و کلام جدید)

اصطلاحات فلسفه دین به صورت درختی.

برنامه­‌های در دست اجرا:

واحد فلسفه دین و کلام جدید مرکز دایرة المعارف علوم عقلی اسلامی انجام موارد زیر را در دستور کار خود دارد:

1.       بازبینی اصطلاحات تصویب شده و ویرایش و اصلاح آنها در جلسات شورای علمی

2.       بررسی تعاریف پیشنهادی تهیه شده برای اصطلاحات بدون تعریف در جلسات شورای علمی

3.       تعیین وضعیت مدخل­‌های فرهنگ­‌نامه­‌ای و دایرة­المعارفی در جلسات شورای علمی

4.       ادامه بررسی تعاریف استخراج شده برای اصطلاحات مصوب و انتخاب بهترین تعریف جهت درج در اصطلاح نامه‌ی فلسفه دین

5.       آماده کردن اصطلاحات و تعاریف و درختواره فلسفه دین برای تدوین اصطلاح‌نامه فلسفه دین و عرضه‌ی نسخه چاپی و دیجیتال آن

 

اعضای شورای علمی فلسفه دین و کلام جدید

 ناظر علمی: دکتر محمد جعفری

اعضای شورای علمی: آقایان حجت الاسلام دکتر ابوالفضل ساجدی، دکتر حسن یوسفیان، حجت الاسلام دکتر محمد جعفری و دکتر رمضان علی‌تبار.

اساتیدی که قبلاً با این واحد همکاری داشته اند:

آقایان حجت الاسلام دکتر احمدحسین شریفی، حجت الاسلام دکتر محمود فتحعلی، حجت الاسلام دکتر حمیدرضا شاکرین، دکتر دانشور، دکتر محمد فتحعلیخانی.

مسئول واحد: حجت الاسلام دکتر محمد صمدپورآذر شربیانی

 

تصاویری از اصطلاحات مصوب در برنامه درختواره فلسفه دین:

 

 

 

 

 

 

تاریخ به‌روزرسانی: 1397/5/20