واژه «فلسفه حقوق» از دو كلمه «فلسفه» و «حقوق» تشكيل شده است.

واژه «فلسفه» در کاربرد ُمضاف، گاهي پيشوندِ «علمِ» خاصّي است مانند: فلسفه علمِ حقوق يا فلسفه علمِ تاريخ؛ در اين صورت، همواره منظور از آن، تبيين مبادي تصوّري و تصديقي آن علم است و مشتمل بر مطالبي مانند تاريخچه، بنيانگذار، هدف، فوايد و روش تحقيق و سير تحول آن علم است. در اين‌گونه موارد، فلسفه، معرفت درجه دوّم محسوب مي‌‏شود كه موضوعِ آن يك علم ديگر و هدفِ آن، آشنايي بيشتر با خودِ آن علم، نه ايجاد معرفت جديد است. اما گاهي، فلسفه پيشوندِ موضوع خاصّي مانند خود «اخلاق» و «حقوق» است؛ يعني فلسفه اخلاق يا فلسفه حقوق؛ و منظور از آن، تبيين عقلانی و تحليلِ انتقادي مبادي، مباني و اصول آن علم است، که به شيوه تحليل عقلي صورت مي‌گيرد. در اين موارد فلسفه، معرفت درجه يک محسوب مي‌‏شود كه موضوع آن يك علم خاص و هدف از آن، ايجاد معرفت جديد است و تمامي مباحث بنيادين مربوط به آن علم را تجزيه و تحليل مي‌کند. منظور ما در اين بحث، همين معنا است.

 منظور از واژه «حقوق» در اين‌جا، دو تعريف ذيل است:

1. به معنای مجموعه قواعد و مقررات حاکم بر روابط افراد يك جامعه در زمان معين. حقوق در اين کاربرد، مانند واژه شرع يا شريعت در اصطلاح فقهاي اسلام، تقريباً مترادف با «قانون» و به معناي مجموعه‌اي از بايدها و نبايدهايي است كه اعضاي يك جامعه ملزم به رعايت آن هستند و دولت ضمانت اجراي آن را به عهده دارد، مانند: حقوق ايران، حقوق مصر. حقوق در اين معنا، جمع «حق» نيست، بلكه مانند كلمه قبيله يا لشکر، اسم جمع است.

2. به معنای جمع حق يعني امتيازات و قدرت‌هاي قانوني هريك از افراد يا گروه‌هاي يك جامعه است كه در هر نظام حقوقي، براي تنظيم روابط مردم و حفظ نظم و تأمين سعادت اجتماعي انسان، مشخص مي‌گردد، مانند: حق حيات يا حق مالكيت. البته روشن است كه رسميت حقوق به اين معنا، ناشي از قوانين و مقرّرات حاكم بر جامعه مي‌‏باشد و بدون قانون هيچ حق قابل مطالبه‌اي براي افراد به وجود نمي‌آيد.

فلسفه حقوق، دانشي است كه اصول و كليات مربوط به مقرّرات حاكم بر روابط اجتماعي را مورد بحث قرار مي‌‏دهد و شامل مسائلي مثل منشأ مشروعيت و اعتبار قواعد حقوقي (مکاتب حقوقي)، اهداف، منابع و نظام‌هاي حقوقي مي‌شود. ولي گاهي مقصود، معناي دوم حقوق بوده و فلسفة حقوق از مبناي اعتبار و ريشه الزام حقوق فردي بحث مي‌کند.

در حال به‌روزرساني اطلاعات