فعالیت‌ها و دستآوردهای فلسفی مرکز پژوهشی دائره المعارف علوم عقلی اسلامی
به‌روزرسانی اطلاعات: 1397/07/22
تعریف فلسفه اسلامی
فلسفه، که به آن «الهیات» و «مابعدالطبیعه» و به تعبیر رایج «متافیزیک» می‌گویند، هستی‌شناسی عقلی است. هستی در اینجا به معنای وجود نیست، به معنای موجود است، اما نه مطلق موجود، بلکه موجود بما هو موجود. مقصود از موجود بما هو موجود، موجود است نه از آن جهت که ماهیت خاصی دارد. پس هستی‌شناسی مجموعه قوانینی است که از «موجود بما هو موجود» بحث می‌کند؛ به تعبیر ساده‌تر، مجموعه قوانینی است که صدق آن بر موجودات مشروط نیست به این که ماهیت خاصی داشته باشند. مقصود از عقلی همان روش برهانی است و لذا هستی‌شناسی نقلی، گرچه هستی‌شناسی است ولی فلسفه نیست و مقصود از فلسفه اسلامی هستی‌شناسی‌ای است که در نحوه رشد و تکامل خود تحت تأثیر فرهنگ اسلامی بوده است، به این معنا که اگر در زمینه فرهنگی دیگری رشد و تکامل می‌یافت، غیر از فلسفه کنونی بود.
شورای علمی فلسفه
مشاورعالی: آیت‌الله غلامرضا فیاضی.
فعالیت‌ها و دستآوردها
مرکز پژوهشی دائره‌المعارف علوم عقلی اسلامی در راستای تهیه دائره‌المعارف جامع علوم عقلی، فعالیت‌ها و دستآوردهای گوناگونی داشته است که بخش فلسفی آن به شرح زیر است:
1. ثبت مشخصات منابع فلسفی
2. ثبت موضوعات منابع فلسفی
3. تهیه پرونده‌های علمی فلسفی
4. فهرست نویسی منابع فلسفی
5. چکیده نویسی منابع مهم فلسفی
6. اصطلاح‌یابی و مدخل‌نویسی فلسفه
7. راه‌اندازی نشریه تخصصی
8. نگارش مقالات فلسفی
محصولات عرضه شده در بخش‌های مختلف از این قرار است:
کتاب‌ها
1) المعجم الموضوعی للفلسفة (5 جلد): دربردارنده 8600 فهرست تفصیلی و 3000 کلیدواژه مطالب 35 منبع به همراه 18800 نمایه بر مطالب این منابع: 1. الألواح العمادیّه (المندرج فى مجموعه مصنّفات شیخ الإشراق، ج4)؛ 2. التحصیل؛ 3. التـعلیقات؛ 4. تعلیقه علی نهایه الحكمه؛ 5. تقویم الإیمان؛ 6. تلخیص المحصل؛ 7. التلویحات اللوحیّه و العرشیّه؛ 8. تهافت التهافت؛ 9. تهافت الفلاسفه؛ 10. الجدید فی الحكمه؛ 11. الجمع بین رأیى الحكیمین؛ 12. حکمة الإشراق (المندرج فى مجموعه مصنّفات شیخ الإشراق، ج2)؛ 13. الحكمه المتعالیه فى الأسفار العقلیّه الأربعه؛ 14. دانش‌نامه علایی؛ 15. درر الفوائد؛ 16. شرح الإشارات و التنبیهات (ج2 و3)؛ 17. شرح الهدایه الأثیریّه؛ 18. شرح حكمه الإشراق؛ 19. شرح عیون الحکمه (ج2 و3)؛ 20. الشفاء (الإلهیات و كتاب النفس) ؛ 21. الشواهد الربوبیّه؛ 22. القبسات؛ 23. کتاب الحروف؛ 24. کلمه التصوف (المندرج فى مجموعه مصنّفات شیخ الإشراق، ج4)؛ 25. اللمحات (المندرج فى مجموعه مصنّفات شیخ الإشراق، ج4)؛ 26. المباحث المشرقیّه (ج1 و2)؛ 27. المبدأ و المعاد (لإبن‌سینا)؛ 28. المبدأ و المعاد (لصدر المتألهین)؛ 29. المشارع و المطارحات (المندرج فى مجموعه مصنّفات شیخ الإشراق، ج1)؛ 30. المشاعر؛ 31. مصارع المصارع؛ 32. مفاتیح الغیب؛ 33. المقاومات (المندرج فى مجموعه مصنّفات شیخ الإشراق، ج1)؛ 34. النجاة؛ 35. النهایه الحكمة؛
2) المعجم الموضوعی لمنتخب کتب الفلسفة الإسلامیة (7 جلد): دربردارنده 25000 چكیده مطالب 34 منبع به همراه 62000 نمایه ترکیبی بر مطالب این منابع؛
3) المعجم الموضوعی لمجموعة مصنّفات شیخ الاشراق (3 جلد): دربردارنده 4560 چکیده، 2500 کلیدواژه و 13400 نمایه از کتابهای التلویحات؛ المقاومات؛ المشارع و المطارحات؛ حكمه الاشراق؛ رساله فی اعتقاد الحكماء؛ قصة الغربة الغربیة؛ پرتونامه؛ هیاكل النور؛ الواح عمادی؛ رسالة الطیر؛ آواز پر جبرئیل؛ عقل سرخ؛ روزی با جماعت صوفیان؛ فی حالة الطفولیة؛ فی حقیقة العشق «مونس العشاق»؛ لغت موران؛ صفیر سیمرغ؛ بستان القلوب «روضة القلوب»؛ یزدان‌شناخت؛ رسالة الابراج؛ جلد چهارم: الالواح العمادیة؛ كلمة التصوف؛ اللمحات؛
4) اصطلاح‌نامه فلسفه اسلامی (5 جلد): دربردارنده 13000 اصطلاح و 27300 مستند و تعریف به همراه نمودار درختی از 190 منبع فلسفی در چهارده رده الأحكام الكلیة للوجود؛ الوجود الرابط و المستقل؛ المواد الثلاث؛ الماهیة؛ المقولات؛ الواحد و الكثیر؛ العلة و المعلول؛ القوة و الفعل؛ التقدم و التأخر؛ العلم؛ علم النفس؛ الإلهیات بالمعنی الأخص؛ المعاد؛ العلوم؛
5) اصطلاح‌نامه فلسفه اشراق (1 جلد): دربردارنده 550 اصطلاح، تعاریف و مستندات اصطلاحات با استفاده از مجموعه مصنفات شیخ اشراق (مشتمل بر 21 کتاب و رساله) و 7 منبع دیگر به همراه نمودار درختی در هفت رده الشیء؛ النور؛ النور المجرد؛ الظلمة؛ العالَم؛ الأسماء التأویلیة؛ القواعد الإشراقیة؛
6) کتاب‌شناسی اجمالی فلسفه اسلامی (2 جلد): معرفی 3691 منبع به همراه فهرست‌های مختلف؛
7) کتاب‌شناسی تفصیلی فلسفه اسلامی (2 جلد): معرفی 1130 کتاب و مقاله از کتابخانه‌های مختلف؛
8) کتاب‌شناسی اجمالی تاریخ فلسفه (2 جلد): معرفی 5789 منبع به همراه فهرست‌های مختلف؛
9) کتاب‌شناسی تفصیلی تاریخ فلسفه (5 جلد): معرفی 5050 منبع به همراه نمایه‌های موضوعی منابع مزبور؛
10) مجموعه مقالات فلسفی گنجینه معرفت (جلد اول): شامل مقالات: اصالت وجود، تشکیک، تشکیک در وجود، برهان صدیقین، قاعده فرعیت، تسلسل، تناهی ابعاد، امکان، جعل و قاعده امتناع اجتماع مثلین است که پیش از انتشار نهایی آنها در قالب دائرة‌المعارف، به صورت مجموعه مقالات منتشر شده‌اند؛
11) نگرشى نوین به مسئله اتحاد عاقل و معقول: اثر حسین دیبا (این کتاب از هشت بخش تشکیل شده است: کلیات؛ تاریخچه بحث؛ تحلیل واژه‌ها؛ تحریر محل بحث؛ ادله اتحاد عاقل و معقول؛ ادله منکرین اتحاد عاقل و معقول؛ ثمرات نظریه اتحاد عاقل و معقول و انگیزه‌ةای طرح آن؛ خاتمه و نتیجه‌گیری)؛
12) نوآورى‌هاى فلسفه اسلامی: اثر یارعلی کرد فیروزجایی، این کتاب از دو بخش تشکیل شده است: بخش اول: از سنت‌های فلسفی پیش از اسلام تا ظهور ابن‌سینا (فصل اول: سنت‌های فلسفی هندی، چینی و ایرانی قبل از اسلام؛ فصل دوم: سنت‌های فلسفی یونانی، یهودی و مسیحی؛ فصل سوم: نخستین فیلسوفان مسلمان؛ فصل چهارم: ابن سینا)؛ بخش دوم: دستاوردهای جدید ابن‌سینا در مقایسه با ارسطو و افلوطین (فصل اول: روش ارسطو و ابن سینا در مابعدالطبیعه؛ فصل دوم: تعریف و موضوع فلسفه اولی؛ فصل سوم: احکام کلی وجود؛ فصل چهارم: ماهیت و احکام آن؛ فصل پنجم: جوهر، اقسام واحکام آن؛ فصل ششم:تقدم وتأخر؛ فصل هفتم:حدوث و قدم؛ فصل هشتم:واجب ممکن؛ فصل نهم: علیت)؛ خاتمه: نظام مابعدالطبیعی ابن‌سینا؛
13) ویژه‌نامه‌هایی از مجله معارف عقلی مرتبط با فلسفه.
نرم‌افزارها
1) معجم موضوعی منابع فلسفی (کنزالحکمة 5): دربردارنده 8600 فهرست تفصیلی مطالب 35 منبع به همراه 18800 نمایه بر مطالب این منابع با قابلیت جستجوهای گوناگون و ارتباط با متن منابع؛
2) معجم موضوعی فلسفه اسلامی (کنزالحکمة 11): دربردارنده 25000 چکیده مطالب 33 منبع به همراه 6200 نمایه از بر مطالب این منابع با قابلیت جستجوهای گوناگون و ارتباط با متن منابع؛
3) اصطلاح‌نامه فلسفه اسلامی: تعیین جایگاه و روابط 13000 اصطلاح به همراه ترسیم نمودار درختی. همچنین ارائه 27300 مستند و تعریف از 190 منبع با قابلیت جستجوهای گوناگون و ارتباط میان اصطلاحات و متن منابع؛
4) معجم موضوعی مجموعه مصنّفات شیخ اشراق (کنزالحکمة 3): دربردارنده 4560 چکیده مطالب از کتاب مزبور به همراه 13400 نمایه بر مطالب آن با قابلیت جستجوهای گوناگون و ارتباط با متن منابع؛
5) اصطلاح‌نامه فلسفه اشراق: تعیین جایگاه و روابط 550 اصطلاح به همراه ترسیم نمودار درختی. همچنین ارائه تعاریف و مستندات اصطلاحات با استفاده از مجموعه مصنفات شیخ اشراق و 7 منبع دیگر با قابلیت جستجوهای گوناگون و ارتباط میان اصطلاحات و متن منابع؛
6) کتاب‌شناسی تفصیلی تاریخ فلسفه اسلامی: معرفی 5050 منبع به همراه نمایه‌های موضوعی منابع مزبور با امکان انواع جستجوی پیشرفته (تک‌واژه یا ترکیبی) با دامنه‌های گوناگون؛
7) کتاب‌شناسی فلسفه و تاریخ فلسفه: (در حال انتشار)
8) پرونده‌های علمی فلسفه اسلامی: دربردارنده تصویر صفحات انتخاب شده از 382 منبع مهم فلسفه اسلامی (از آغاز تا دوره معاصر) در قالب 285 پرونده؛ دسته‌بندی پرونده‌ها در 14 کلان موضوع (رده)، 395 موضوع اصلی و 2135 موضوع فرعی، بر اساس اصطلاح‌نامه فلسفه اسلامی، با قابلیت جستجو در موضوعات؛ نمایش صفحه عنوان و شناسنامه آثار، همراه با ذکر مشخصات کتابشناختی آنها در پایان هر پرونده؛ نمایش 167000 صفحه در فرمت PDF؛ عرضه شده در قالب 4حلقه DVD در رده‌های مختلف.
