به‌روزرساني اطلاعات: 1397/07/22

 تعريف فلسفه اسلامي

فلسفه، که به آن «الهيات» و «مابعدالطبيعه» و به تعبير رايج «متافيزيک» مي‌گويند، هستي‌شناسي عقلي است. هستي در اينجا به معناي وجود نيست، به معناي موجود است، اما نه مطلق موجود، بلکه موجود بما هو موجود. مقصود از موجود بما هو موجود، موجود است نه از آن جهت که ماهيت خاصي دارد. پس هستي‌شناسي مجموعه قوانيني است که از «موجود بما هو موجود» بحث مي‌کند؛ به تعبير ساده‌تر، مجموعه قوانيني است که صدق آن بر موجودات مشروط نيست به اين که ماهيت خاصي داشته باشند. مقصود از عقلي همان روش برهاني است و لذا هستي‌شناسي نقلي، گرچه هستي‌شناسي است ولي فلسفه نيست و مقصود از فلسفه اسلامي هستي‌شناسي‌اي است که در نحوه رشد و تکامل خود تحت تأثير فرهنگ اسلامي بوده است، به اين معنا که اگر در زمينه فرهنگي ديگري رشد و تکامل مي‌يافت، غير از فلسفه کنوني بود.

 شوراي علمي فلسفه

مشاورعالي: آيت‌الله غلامرضا فياضي.

 فعاليت‌ها و دستآوردها

 مرکز پژوهشي دائره‌المعارف علوم عقلي اسلامي در راستاي تهيه دائره‌المعارف جامع علوم عقلي، فعاليت‌ها و دستآوردهاي گوناگوني داشته است که بخش فلسفي آن به شرح زير است:

1. ثبت مشخصات منابع فلسفي

2. ثبت موضوعات منابع فلسفي

​3. تهيه پرونده‌هاي علمي فلسفي

4. فهرست نويسي منابع فلسفي

5. چکيده نويسي منابع مهم فلسفي

6. اصطلاح‌يابي و مدخل‌نويسي فلسفه

7. راه‌اندازي نشريه تخصصي

​​8. نگارش مقالات فلسفي

محصولات عرضه شده در بخش‌هاي مختلف از اين قرار است:​​

کتاب‌ها

1) المعجم الموضوعی للفلسفة (5 جلد): دربردارنده 8600 فهرست تفصیلی و 3000 کليدواژه مطالب 35 منبع به همراه 18800 نمایه بر مطالب اين منابع: 1. الألواح العماديّه (المندرج فى مجموعه مصنّفات شيخ الإشراق، ج4)؛ 2. التحصيل؛ 3. التـعليقات؛ 4. تعليقه علي نهايه الحكمه؛ 5. تقويم الإيمان؛ 6. تلخيص المحصل؛ 7. التلويحات اللوحيّه و العرشيّه؛ 8. تهافت التهافت؛ 9. تهافت الفلاسفه؛ 10. الجديد في الحكمه؛ 11. الجمع بين رأيى الحكيمين؛ 12. حکمة الإشراق (المندرج فى مجموعه مصنّفات شيخ الإشراق، ج2)؛ 13. الحكمه المتعاليه فى الأسفار العقليّه الأربعه؛ 14. دانش‌نامه علايي؛ 15. درر الفوائد؛ 16. شرح الإشارات و التنبيهات (ج2 و3)؛ 17. شرح الهدايه الأثيريّه؛ 18. شرح حكمه الإشراق؛ 19. شرح عيون الحکمه (ج2 و3)؛ 20. الشفاء (الإلهيات و كتاب النفس) ؛ 21. الشواهد الربوبيّه؛ 22. القبسات؛ 23. کتاب الحروف؛ 24. کلمه التصوف (المندرج فى مجموعه مصنّفات شيخ الإشراق، ج4)؛ 25. اللمحات (المندرج فى مجموعه مصنّفات شيخ الإشراق، ج4)؛ 26. المباحث المشرقيّه (ج1 و2)؛ 27. المبدأ و المعاد (لإبن‌سينا)؛ 28. المبدأ و المعاد (لصدر المتألهين)؛ 29. المشارع و المطارحات (المندرج فى مجموعه مصنّفات شيخ الإشراق، ج1)؛ 30. المشاعر؛ 31. مصارع المصارع؛ 32. مفاتيح الغيب؛ 33. المقاومات (المندرج فى مجموعه مصنّفات شيخ الإشراق، ج1)؛ 34. النجاة؛ 35. النهايه الحكمة؛

2) المعجم الموضوعي لمنتخب کتب الفلسفة الإسلامیة (7 جلد): دربردارنده 25000 چكيده مطالب 34 منبع به همراه 62000 نمايه ترکيبي بر مطالب اين منابع؛

3) المعجم الموضوعی لمجموعة مصنّفات شیخ الاشراق (3 جلد): دربردارنده 4560 چکیده، 2500 کلیدواژه و 13400 نمایه از کتابهاي التلويحات؛ المقاومات؛ المشارع و المطارحات؛ حكمه الاشراق؛ رساله في اعتقاد الحكماء؛ قصة الغربة الغربية؛ پرتونامه؛ هياكل النور؛ الواح عمادي؛ رسالة الطير؛ آواز پر جبرئيل؛ عقل سرخ؛ روزي با جماعت صوفيان؛ في حالة الطفولية؛ في حقيقة العشق «مونس العشاق»؛ لغت موران؛ صفير سيمرغ؛ بستان القلوب «روضة القلوب»؛ يزدان‌شناخت؛ رسالة الابراج؛ جلد چهارم: الالواح العمادية؛ كلمة التصوف؛ اللمحات؛

4) اصطلاح‌نامه فلسفه اسلامی (5 جلد): دربردارنده 13000 اصطلاح و 27300 مستند و تعریف به همراه نمودار درختي از 190 منبع فلسفي در چهارده رده الأحكام الكلية للوجود؛ الوجود الرابط و المستقل؛ المواد الثلاث؛ الماهية؛ المقولات؛ الواحد و الكثير؛ العلة و المعلول؛ القوة و الفعل؛ التقدم و التأخر؛ العلم؛ علم النفس؛ الإلهيات بالمعني الأخص؛ المعاد؛ العلوم؛

5) اصطلاح‌نامه فلسفه اشراق (1 جلد): دربردارنده 550  اصطلاح، تعاریف و مستندات اصطلاحات با استفاده از مجموعه مصنفات شیخ اشراق (مشتمل بر 21 کتاب و رساله) و 7 منبع دیگر به همراه نمودار درختی در هفت رده الشيء؛ النور؛ النور المجرد؛ الظلمة؛ العالَم؛ الأسماء التأويلية؛ القواعد الإشراقية؛

6) کتاب‌شناسی اجمالی فلسفه اسلامی (2 جلد): معرفی 3691 منبع به همراه فهرست‌های مختلف؛

7) کتاب‌شناسي تفصيلي فلسفه اسلامی (2 جلد): معرفي 1130 کتاب و مقاله از کتابخانه‌هاي مختلف؛

8) کتاب‌شناسی اجمالی تاریخ فلسفه (2 جلد): معرفی 5789 منبع به همراه فهرست‌های مختلف؛

9) کتاب‌شناسی تفصیلی تاریخ فلسفه (5 جلد): معرفی 5050 منبع به همراه نمایه‌های موضوعی منابع مزبور؛

10) مجموعه مقالات فلسفی گنجینه معرفت (جلد اول): شامل مقالات: اصالت وجود، تشکیک، تشکیک در وجود، برهان صدیقین، قاعده فرعیت، تسلسل، تناهی ابعاد، امکان، جعل و قاعده امتناع اجتماع مثلین است که پیش از انتشار نهایی آنها در قالب دائرة‌المعارف، به صورت مجموعه مقالات منتشر شده‌اند؛

11) نگرشى نوین به مسئله اتحاد عاقل و معقول: اثر حسین دیبا (اين کتاب از هشت بخش تشکيل شده است: کليات؛ تاريخچه بحث؛ تحليل واژه‌ها؛ تحرير محل بحث؛ ادله اتحاد عاقل و معقول؛ ادله منکرين اتحاد عاقل و معقول؛ ثمرات نظريه اتحاد عاقل و معقول و انگيزه‌ةاي طرح آن؛ خاتمه و نتيجه‌گيري)؛

12) نوآورى‌هاى فلسفه اسلامی: اثر یارعلی کرد فیروزجایی، اين کتاب از دو بخش تشکيل شده است: بخش اول: از سنت‌هاي فلسفي پيش از اسلام تا ظهور ابن‌سينا (فصل اول: سنت‌هاي فلسفي هندي، چيني و ايراني قبل از اسلام؛ فصل دوم: سنت‌هاي فلسفي يوناني، يهودي و مسيحي؛ فصل سوم: نخستين فيلسوفان مسلمان؛ فصل چهارم: ابن سينا)؛ بخش دوم: دستاوردهاي جديد ابن‌سينا در مقايسه با ارسطو و افلوطين (فصل اول: روش ارسطو و ابن سينا در مابعدالطبيعه؛ فصل دوم: تعريف و موضوع فلسفه اولي؛ فصل سوم: احکام کلي وجود؛ فصل چهارم: ماهيت و احکام آن؛ فصل پنجم: جوهر، اقسام واحکام آن؛ فصل ششم:تقدم وتأخر؛ فصل هفتم:حدوث و قدم؛ فصل هشتم:واجب ممکن؛ فصل نهم: عليت)؛ خاتمه: نظام مابعدالطبيعي ابن‌سينا؛

13) ویژه‌نامه‌هایی از مجله معارف عقلی مرتبط با فلسفه.

نرم‌افزارها

1) معجم موضوعی منابع فلسفی (کنزالحکمة 5): دربردارنده 8600 فهرست تفصیلی مطالب 35 منبع به همراه 18800 نمایه بر مطالب اين منابع با قابلیت جستجوهاي گوناگون و ارتباط با متن منابع؛

2) معجم موضوعي فلسفه اسلامي (کنزالحکمة 11): دربردارنده 25000 چکيده مطالب 33 منبع به همراه 6200 نمايه از بر مطالب اين منابع با قابلیت جستجوهاي گوناگون و ارتباط با متن منابع؛

3) اصطلاح‌نامه فلسفه اسلامی: تعيين جايگاه و روابط 13000 اصطلاح به همراه ترسيم نمودار درختي. همچنين ارائه 27300 مستند و تعریف از 190 منبع با قابليت جستجوهاي گوناگون و ارتباط ميان اصطلاحات و متن منابع؛

4) معجم موضوعی مجموعه مصنّفات شیخ اشراق (کنزالحکمة 3): دربردارنده 4560 چکیده مطالب از کتاب مزبور به همراه 13400 نمایه بر مطالب آن با قابلیت جستجوهاي گوناگون و ارتباط با متن منابع؛

5) اصطلاح‌نامه فلسفه اشراق: تعيين جايگاه و روابط 550 اصطلاح به همراه ترسيم نمودار درختي. همچنين ارائه تعاریف و مستندات اصطلاحات با استفاده از مجموعه مصنفات شیخ اشراق و 7 منبع دیگر با قابليت جستجوهاي گوناگون و ارتباط ميان اصطلاحات و متن منابع؛

6) کتاب‌شناسی تفصیلی تاریخ فلسفه اسلامي: معرفی 5050 منبع به همراه نمایه‌های موضوعی منابع مزبور با امکان انواع جستجوي پيشرفته (تک‌واژه يا ترکيبي) با دامنه‌هاي گوناگون؛

7) کتاب‌شناسي فلسفه و تاريخ فلسفه: (در حال انتشار)

8) پرونده‌های علمی فلسفه اسلامی: دربردارنده تصویر صفحات انتخاب شده از 382 منبع مهم فلسفه اسلامی (از آغاز تا دوره معاصر) در قالب 285 پرونده؛ دسته‌بندی پرونده‌ها در 14 کلان موضوع (رده)، 395 موضوع اصلی و 2135 موضوع فرعی، بر اساس اصطلاح‌نامه فلسفه اسلامی، با قابلیت جستجو در موضوعات؛ نمایش صفحه عنوان و شناسنامه آثار، همراه با ذکر مشخصات کتابشناختی آنها در پایان هر پرونده؛ نمایش 167000 صفحه در فرمت PDF؛ عرضه شده در قالب 4حلقه DVD در رده‌های مختلف.