در گزارش حجت الاسلام والمسلمین رسول مزرئی (مسئول واحد اصطلاح‌نامه عرفان نظری مرکز پژوهشی دائره‌المعارف ) مطرح شد:

استخراج قواعد عرفانی و اصطلاحات عرفان و شریعت و آیات و روایات عرفانی در واحد اصطلاح‌نامه عرفان نظری

مسئول واحد اصطلاح‌نامه عرفان نظری، نخست در تبیین چیستی عرفان اسلامی اظهار کرد: واژه عرفان در لغت به معنای «شناختن» و در اصطلاح عبارت است از: شناخت شهودی و دریافت باطنی حقیقت پنهان در پس پرده ظواهر از طریق سلوک روحی و جذبه و اشراق درونی. عرفان اسلامی یعنی شناخت خدای متعال، صفات و افعال او از طریق شهود درونی و دریافت باطنی.

وی در بیان تفاوت عرفان نظری و عرفان عملی گفت: عرفان اسلامی ابعاد و جنبه های گوناگونی دارد. در یک تقسیم بندی کلی عرفان را می‌توان به دو قسم یعنی «معاملات قلبی» و «معارف شهودی» تقسیم کرد. علم به معاملات قلبی علم عرفان عملی، و علم به معارف شهودی علم عرفان نظری نامیده می‌شود. به بیانی دیگر عرفان نظری یعنی علم به اسماء و صفات و مظاهر حق و به ویژگی‌ها و احکام مبداء و معاد و به حقایق عالم و چگونگی بازگشت عالم به ذات احدیت و عرفان عملی یعنی شناخت کیفیت سلوک و مجاهده برای خلاصی نفس از تنگناهای تقیدات جزئی و اتصال به مبداء نفس و متصف شدن نفس به وصف اطلاق و کلیت.

حجت‌الاسلام رسول مزرئی ضمن اشاره به منابع اصلی عرفان نظری اظهار کرد: اگر تاریخ عرفان اسلامی را به سه دوره (یعنی دوره نخست از سده دوم تا اواخر پنجم، دوره دوم از سده ششم تا اواخر نهم، و دوره سوم از سده دهم تا دوران معاصر) تقسیم کنیم، بیشتر آثار مربوط به عرفان نظری در دوره دوم قرار می‌گیرد که نوعا مربوط به ابن عربی و شاگردان او می‌باشد. برخی از این آثار که در اصطلاح‌نامه عرفان نظری دایره‌المعارف علوم عقلی مورد پژوهش قرار گرفته‌اند عبارتند از:

الفتوحات المکیة و فصوص الحکم و مجموعه رسائل اثر محی‌الدین‌ ابن‌عربی، اعجاز البیان فی تاویل ام القرآن، مفاتیح‌الغیب، الفکوک، النفحات‌الالهیة و النصوص اثر صدرالدین قونوی، شرح فصوص الحکم اثر مویدالدین جندی، منتهی المدارک و مشارق‌الدراری اثر سعیدالدین فرغانی، تمهید القواعد اثر صائن‌الدین ابن‌ترکه، شرح فصوص الحکم اثر عبدالرزاق کاشانی، شرح فصوص الحکم اثر داوود بن محمود قیصری، نقد النصوص اثر عبدالرحمن جامی؛ مصباح‌الانس اثر محمدبن حمزه فناری.

ایشان در بخش دیگری از گزارش خود به تعریف اصطلاح‌نامه پرداخته و بیان کرد: اصطلاح‌نامه (Thesaurus) که به معنای «گنجینه لغات» می‌باشد، معجمی است که همۀ واژه‌ها یا اصطلاحات مربوط به حوزه خاصی از معارف و فرهنگ بشری را با سامان‌دهی و نظام‌مندی ویژه‌ای در بردارد.

این محقق، با اشاره به برخی از مهم‌ترین فواید اصطلاح‌نامه ابراز کرد:

1. دست‌یابی سریع و آسان به نظام و نقشۀ جامع یک علم، از راه مراجعه به نمودار درختی مبتنی بر اصطلاح‌نامه؛
2. دست‌یابی به دقیق‌ترین و آشنا‌ترین واژه‌ها و اصطلاحات از میان واژه‌هایی که معنای یکسانی دارند، از راه مراجعه به اصطلاحات «مرجح» و «نمودار درختی» که در آن تنها از اصطلاحات مرجح استفاده می‌شود؛
3. شناخت مترادف‌های یک اصطلاح، از راه مراجعه به واژه‌های «نامرجح» آن؛
4. شناخت مشترک‌های لفظی، از راه مراجعه به اصطلاح‌نامۀ الفبایی و توضیح دهندۀ اصطلاح‌ها؛

از جمله فواید اصطلاح‌نامه‌ها به شمار می‌آیند.

مزرئی در توصیف اصطلاح‌نامه عرفان نظری مرکز بیان کرد: اصطلاح‌نامه عرفان نظری از جمله اصطلاح‌نامه‌های مرکز پژوهشی دائره‌المعارف علوم عقلی اسلامی است که در آن اصطلاحات مربوط به عرفان نظری به همراه روابط، تعاریف و نمودار درختی اصطلاحات با نظم ویژه‌ای گردآوری شده است.

مراحل گوناگون این اصطلاح نامه شامل منبع‌شناسی، اصطلاح‌یابی و تصویب اصطلاحات، از سال 1381ش با هدف کاربردهای دائره‌المعارفی در این مرکز آغاز شده و هنوز ادامه دارد.

ایشان از جمله ویژگی‌های این اصطلاح‌نامه را برخورداری از شورای علمی قوی و کارآمد توصیف کرده و بیان داشت:  اصطلاحات و روابط آنها و نیز تعیین مدخل‌های ارجاعی فرهنگ‌نامه عرفان در شورای علمی عرفان مرکز با حضور اساتید برجسته عرفان بررسی و تصویب می‌شود. اعضای این شورا عبارتند از: حجج اسلام آقایان حسن رمضانی، سید یدالله یزدان‌پناه، حسین عشاقی، مرحوم محمدمهدی مهندسی(عضو سابق)، محمدحسین نائیجی، عبدالحسین خسروپناه و علی امینی‌نژاد.

در این شورا از سال 1382 تا کنون بیش از 490 جلسه با حضور اساتید یادشده و کارشناسان اصطلاحیابی مرکز برپا شده است. مسئولیت نظارت علمی این شورا بر عهده استاد سید یدالله یزدان‌پناه می‌باشد.

مسئول واحد اصطلاح‌نامه عرفان نظری در بیان رده های کلی عرفان نظری گفت: مراد از رده یا اصطلاح راس (Top Term) اصطلاحی است که کلی ترین مباحث و بخش‌های اصلی و مهم یک علم را نشان می‌دهد. تا کنون اصطلاحات 21 ردۀ عرفان به تصویب رسیده است که این رده‌ها عبارتند از:

احکام الوجود، الاسماء، الاظلال، الاعیان، التجلیات، التعینات، التنزلات، الحضرات، الحقائق، الرقائق الارتباطیه، الشئون، الصفات، الظهورات (العام)، العوالم، الکلمات، المراتب، المظاهر، المقامات، المنازل، النشئات.

وی افزود: تا کنون حدود 20000 اصطلاح از بین بیش از هفتاد عنوان کتاب شناسایی و استخراج شده است؛ که از این میان حدود 5000 اصطلاح در شورای علمی بررسی شده و از این تعداد حدود 3500 اصطلاح به تصویب رسیده است.

حجت‌الاسلام مزرئی با اشاره به تدوین نسخه نخست اصطلاح نامه عرفان نظری به بیان ویژگی‌های آن پرداخته و گفت: نسخه نخست اصطلاح‌نامه عرفان نظری که شامل روابط، تعاریف و درختواره اصطلاحات عرفان نظری می‌باشد به صورت نرم‌افزار در سال 1390 عرضه شد و به صورت کتاب نیز در دو جلد برای چاپ آماده شده است. از آنجا که همه اصطلاحات عرفان نظری تا کنون در شورای علمی این رشته بررسی نشده، این نسخه ویرایش نخست اصطلاح‌نامه عرفان نظری می‌باشد. با این حال از ویژگی‌های این اصطلاح‌نامه مستند بودن، چینش تاریخی تعاریف، ترسیم نمودار درختی، استفاده از واژه‌های اصلی، برخورداری از نسخه نرم‌افزاری و مشخص شدن روابط اصطلاحات می‌باشد.

ایشان استخراج اصول و قواعد عرفانی را از دیگر فعالیت‌های واحد دانسته و اظهار کرد: یکی از کارهای در دست اقدام گروه اصطلاح‌یابی عرفان نظری استخراج اصول و قواعد عرفان نظری می‌باشد. در این پروژه پژوهشگران نخست با تفحص در کتب اصلی عرفان نظری، بیش از 2000 عبارت که احتمال قاعده یا اصل بودن آنها وجود داشت را جمع آوری کردند. این عبارت محتمل در شورای علمی عرفان نظری مورد بحث و گفتگوی اساتید قرار گرفت و در مرحله نخست حدود 1000 متن به عنوان اصول و قواعد عرفانی پذیرفته شد. هم اکنون این پروژه در مرحله نهایی سازی است.

در پایان مسئول واحد عرفان نظری، استخراج آیات و روایات عرفانی و بررسی اصطلاحات مشترک عرفان و شریعت را از کارهای ارزشمند گروه عرفان مرکز دانسته و با اشاره به کارهای در دست اقدام این واحد بیان داشت: گروه اصطلاح یابی عرفان نظری، افزون بر استخراج قواعد عرفانی و اصطلاحات عرفان و شریعت و آیات و روایات عرفانی، بررسی دیگر اصطلاحات استخراج شده و تدوین نسخه دوم و کامل تر اصطلاح نامه عرفان نظری را در دستور کار خود دارد.

از مجموعه اصطلاحات تصویب‌شده، تاکنون مدخل‌های اصلی و ارجاعی پنج ردة مراتب، مقامات، ظهورات، تعینات، حضرات انتخاب شده است. در این مجموعه 140 مدخل اصلی و بقیه ارجاعی‌اند.