واژه «فلسفه حقوق» از دو كلمه «فلسفه» و «حقوق» تشكیل شده است.
واژه «فلسفه» در کاربرد ُمضاف، گاهی پیشوندِ «علمِ» خاصّی است مانند: فلسفه علمِ حقوق یا فلسفه علمِ تاریخ؛ در این صورت، همواره منظور از آن، تبیین مبادی تصوّری و تصدیقی آن علم است و مشتمل بر مطالبی مانند تاریخچه، بنیانگذار، هدف، فواید و روش تحقیق و سیر تحول آن علم است. در اینگونه موارد، فلسفه، معرفت درجه دوّم محسوب میشود كه موضوعِ آن یك علم دیگر و هدفِ آن، آشنایی بیشتر با خودِ آن علم، نه ایجاد معرفت جدید است. اما گاهی، فلسفه پیشوندِ موضوع خاصّی مانند خود «اخلاق» و «حقوق» است؛ یعنی فلسفه اخلاق یا فلسفه حقوق؛ و منظور از آن، تبیین عقلانی و تحلیلِ انتقادی مبادی، مبانی و اصول آن علم است، که به شیوه تحلیل عقلی صورت میگیرد. در این موارد فلسفه، معرفت درجه یک محسوب میشود كه موضوع آن یك علم خاص و هدف از آن، ایجاد معرفت جدید است و تمامی مباحث بنیادین مربوط به آن علم را تجزیه و تحلیل میکند. منظور ما در این بحث، همین معنا است.
منظور از واژه «حقوق» در اینجا، دو تعریف ذیل است:
1. به معنای مجموعه قواعد و مقررات حاکم بر روابط افراد یك جامعه در زمان معین. حقوق در این کاربرد، مانند واژه شرع یا شریعت در اصطلاح فقهای اسلام، تقریباً مترادف با «قانون» و به معنای مجموعهای از بایدها و نبایدهایی است كه اعضای یك جامعه ملزم به رعایت آن هستند و دولت ضمانت اجرای آن را به عهده دارد، مانند: حقوق ایران، حقوق مصر. حقوق در این معنا، جمع «حق» نیست، بلكه مانند كلمه قبیله یا لشکر، اسم جمع است.
2. به معنای جمع حق یعنی امتیازات و قدرت های قانونی هریك از افراد یا گروههای یك جامعه است كه در هر نظام حقوقی، برای تنظیم روابط مردم و حفظ نظم و تأمین سعادت اجتماعی انسان، مشخص میگردد، مانند: حق حیات یا حق مالكیت. البته روشن است كه رسمیت حقوق به این معنا، ناشی از قوانین و مقرّرات حاكم بر جامعه میباشد و بدون قانون هیچ حق قابل مطالبهای برای افراد به وجود نمیآید.
فلسفه حقوق، دانشی است كه اصول و كلیات مربوط به مقرّرات حاكم بر روابط اجتماعی را مورد بحث قرار میدهد و شامل مسائلی مثل منشأ مشروعیت و اعتبار قواعد حقوقی (مکاتب حقوقی)، اهداف، منابع و نظامهای حقوقی میشود. ولی گاهی مقصود، معنای دوم حقوق بوده و فلسفة حقوق از مبنای اعتبار و ریشه الزام حقوق فردی بحث میکند.
مرکز پژوهشی دائرهالمعارف علوم عقلی اسلامی در راستای فراهم نمودن زمینه تدوین دائرهالمعارف علوم عقلی اسلامی و واضح شدن ساختار علوم عقلی و جایگاه اصطلاحات در هر علم با استفاده از نظرات کارشناسان و متخصصان علوم عقلی، اقدام به تهیه طرحی بدیع در تدوین و عرضه اصطلاحنامه در رشتههای علوم عقلی از جمله فلسفه حقوق نموده است. با این کار همه اصطلاحات فلسفه حقوق از طریق مشخص کردن ردههای کلی این رشته ساماندهی شده، روابط نموداری اصطلاحات (اعم و أخص، مرجح و نامرجح و اصطلاحات وابسته) و مشترکات لفظی شناسایی میگردند. از اینرو، گروه فلسفه حقوق نیز در راستای سیاستهای کلان مرکز، به تشکیل واحد اصطلاحیابی اهتمام داشته است.
افزون بر استفاده این اصطلاحنامه در تدوین دائرهالمعارف مرکز، به طور مستقیم نیز برای جامعه علمی کشور فائدههایی خواهد داشت که برخی از آنها به شرح زیر است:
روند فعالیت واحد اصطلاح نامه فلسفه حقوق به شرح زیر است:
ناظرعلمی: آیتالله کعبی
فعالیتهای انجام شده حاصل از مصوبات شورای علمی فلسفه حقوق عبارتند از:
جناب آقای محسن هنرجو
بهروزرسانی اطلاعات: 1397/6/4
دیدگاه