واحد اصطلاح‌یابی فلسفه حقوق
مقدمه
واژه «فلسفه حقوق» از دو كلمه «فلسفه» و «حقوق» تشكیل شده است.
واژه «فلسفه» در کاربرد ُمضاف، گاهی پیشوندِ «علمِ» خاصّی است مانند: فلسفه علمِ حقوق یا فلسفه علمِ تاریخ؛ در این صورت، همواره منظور از آن، تبیین مبادی تصوّری و تصدیقی آن علم است و مشتمل بر مطالبی مانند تاریخچه، بنیانگذار، هدف، فواید و روش تحقیق و سیر تحول آن علم است. در این‌گونه موارد، فلسفه، معرفت درجه دوّم محسوب می‌شود كه موضوعِ آن یك علم دیگر و هدفِ آن، آشنایی بیشتر با خودِ آن علم، نه ایجاد معرفت جدید است. اما گاهی، فلسفه پیشوندِ موضوع خاصّی مانند خود «اخلاق» و «حقوق» است؛ یعنی فلسفه اخلاق یا فلسفه حقوق؛ و منظور از آن، تبیین عقلانی و تحلیلِ انتقادی مبادی، مبانی و اصول آن علم است، که به شیوه تحلیل عقلی صورت می‌گیرد. در این موارد فلسفه، معرفت درجه یک محسوب می‌شود كه موضوع آن یك علم خاص و هدف از آن، ایجاد معرفت جدید است و تمامی مباحث بنیادین مربوط به آن علم را تجزیه و تحلیل می‌کند. منظور ما در این بحث، همین معنا است.
منظور از واژه «حقوق» در این‌جا، دو تعریف ذیل است:
1. به معنای مجموعه قواعد و مقررات حاکم بر روابط افراد یك جامعه در زمان معین. حقوق در این کاربرد، مانند واژه شرع یا شریعت در اصطلاح فقهای اسلام، تقریباً مترادف با «قانون» و به معنای مجموعه‌ای از بایدها و نبایدهایی است كه اعضای یك جامعه ملزم به رعایت آن هستند و دولت ضمانت اجرای آن را به عهده دارد، مانند: حقوق ایران، حقوق مصر. حقوق در این معنا، جمع «حق» نیست، بلكه مانند كلمه قبیله یا لشکر، اسم جمع است.
2. به معنای جمع حق یعنی امتیازات و قدرت های قانونی هریك از افراد یا گروه‌های یك جامعه است كه در هر نظام حقوقی، برای تنظیم روابط مردم و حفظ نظم و تأمین سعادت اجتماعی انسان، مشخص می‌گردد، مانند: حق حیات یا حق مالكیت. البته روشن است كه رسمیت حقوق به این معنا، ناشی از قوانین و مقرّرات حاكم بر جامعه میباشد و بدون قانون هیچ حق قابل مطالبهای برای افراد به وجود نمی‌آید.
فلسفه حقوق، دانشی است كه اصول و كلیات مربوط به مقرّرات حاكم بر روابط اجتماعی را مورد بحث قرار میدهد و شامل مسائلی مثل منشأ مشروعیت و اعتبار قواعد حقوقی (مکاتب حقوقی)، اهداف، منابع و نظام‌های حقوقی می‌شود. ولی گاهی مقصود، معنای دوم حقوق بوده و فلسفة حقوق از مبنای اعتبار و ریشه الزام حقوق فردی بحث می‌کند.
واحد اصطلاح‌یابی
مرکز پژوهشی دائره‌المعارف علوم عقلی اسلامی در راستای فراهم نمودن زمینه تدوین دائره‌المعارف علوم عقلی اسلامی و واضح شدن ساختار علوم عقلی و جایگاه اصطلاحات در هر علم با استفاده از نظرات کارشناسان و متخصصان علوم عقلی، اقدام به تهیه طرحی بدیع در تدوین و عرضه اصطلاح‌نامه در رشته‌های علوم عقلی از جمله فلسفه حقوق نموده است. با این کار همه اصطلاحات فلسفه حقوق از طریق مشخص کردن رده‌های کلی این رشته ساماندهی شده، روابط نموداری اصطلاحات (اعم و أخص، مرجح و نامرجح و اصطلاحات وابسته) و مشترکات لفظی شناسایی می‌گردند. از این‌رو، گروه فلسفه حقوق نیز در راستای سیاست‌های کلان مرکز، به تشکیل واحد اصطلاح‌یابی اهتمام داشته است.
اهداف واحد
- استخراج اصطلاحات فلسفه حقوق اسلامی از منابع اصلی همراه با تعاریف آن در راستای تدوین اصطلاح‌نامه؛
- تعیین جایگاه هر اصطلاح در ساختار کلی فلسفه حقوق تحت عنوان روابط اصطلاحنامهای که نتیجه آن تدوین درختواره فلسفه حقوق است؛
- تعیین مدخل‌های دائره‌المعارفی با توجه به تعاریف و روابط اصطلاحات در راستای تهیه و زمینه‌سازی تدوین مقالات دائره‌المعارفی.
فائده‌های اصطلاح‌نامه فلسفه حقوق
افزون بر استفاده این اصطلاح‌نامه در تدوین دائره‌المعارف مرکز، به طور مستقیم نیز برای جامعه علمی کشور فائده‌هایی خواهد داشت که برخی از آنها به شرح زیر است:
- جلوگیری از خلط اصطلاحاتِ مشترک لفظی؛
- نظام‌مند سازی علم فلسفه حقوق؛
- تعیین جایگاه هر اصطلاح در ساختار فلسفه حقوق؛
- تعیین اصطلاحات مترادف در فلسفه حقوق و انتخاب اصطلاح رایج‌تر؛
- ابزاری برای هماهنگ سازی نمایه‌ها؛
- آسان‌سازی تعلیم و تعلم فلسفه حقوق؛
- جلوگیری از خلط اصطلاحاتی که معنای اصطلاحی آنها با معنای لغویشان متمایز است.
روند فعالیت واحد
روند فعالیت واحد اصطلاح نامه فلسفه حقوق به شرح زیر است:
- تعیین فهرست منابع مهم فلسفه حقوق در شورای علمی و درجه‌بندی منابع؛
- استخراج اصطلاحات به همراه تعاریف و مستندات آنها از منابع مصوب توسط محققان و استخراج اصطلاح نامه فلسفه حقوق؛
- تعیین جایگاه هر اصطلاح و روابط اصطلاحنامهای آنها در قالب درختواره، توسط شورای علمی؛
- تعیین مدخل‌های دائرة‌المعارفی با توجه به تعاریف و روابط اصطلاحات در راستای تدوین مقالات دائره‌المعارفی توسط شورای علمی.
اعضای شورای علمی:
- حجة الاسلام و المسلمین دکتر باقرزاده؛
- حجة الاسلام و المسلمین دکتر سید ابراهیم حسینی؛
- حجة الاسلام و المسلمین دکتر وحدتی شبیری؛
- حجة الاسلام و المسلمین دانش پژوه.
ناظرعلمی: آیت‌الله کعبی
کارهای انجام‌شده
فعالیت‌های انجام شده حاصل از مصوبات شورای علمی فلسفه حقوق عبارتند از:
- کتابشناسی و مقاله شناسی فلسفه حقوق؛
- تهیه و اولویت‌بندی منابع دست اول فلسفه حقوق؛
- برگزاری 57 جلسه (114 ساعت) شورای علمی فلسفه حقوق؛
- تصویب 205 عنوان کتاب در زمینه فلسفه حقوق در شورای علمی به منظور استخراج اصطلاحات؛
- استخراج 3438 اصطلاح از متن منابع مصوب؛
- تصویب 674 اصطلاح از میان اصطلاحات استخراج شده در شورای علمی؛
- تعیین روابط میان اصطلاحات و ترسیم درختواره اصطلاحات مصوب.
کارهای در دست اقدام
- استخراج اصطلاحات از منابع مصوب؛
- استخراج و تصویب اصطلاحات فلسفه حقوق در شورای علمی گروه؛
- مستندسازی تعاریف اصطلاحات و نهایی‌سازی آن؛
- تعیین مدخل‌های دائرة‌المعارفی اصطلاحات.
مسئول واحد
جناب آقای محسن هنرجو
به‌روزرسانی اطلاعات: 1397/6/4
دیدگاه