موضوع رساله: «تحلیل اسفار اربعه و مبانی آن در عرفان اسلامی»
استاد راهنما: حجتالاسلام و المسلمین سید یدالله یزدانپناه
استاد مشاور: حجتالاسلام و المسلمین محمدحسین نائیجی
داور جلسه: حجتالاسلام و المسلمین حسن رمضانی
امتیاز پایاننامه: عالی (20)
تاریخ جلسه: 1391/03/28
گزارش جلسه:
همزمان با شب مبعث پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) جلسه دفاع از پایاننامه کارشناسی ارشد جناب حجتالاسلام آقای داود حسنزاده کریمآباد، دانشپژوه دومین دوره تربیت محقق عرفان مرکز پژوهشی دائره المعارف علوم عقلی اسلامی، در سالن جلسات مرکز برگزار شد.
در این جلسه ابتدا جناب آقای حسن زاده اشاره ای به زمینه تاریخی بحث اسفار اربعه داشته و بیان داشتند که در عرفان اسلامی مراحل حرکت باطنی انسان به سوی کمالش با طرحهای گوناگونی ترسیم شده که یکی از این طرحها «اسفار اربعه» است و تقریرهای مختلفی از آن شده است. بحث از سفر الی اللّه و فی اللّه از همان آغاز شکلگیری عرفان اسلامی مطرح بوده و در میراث مکتوب باقی مانده از عرفا و حکمای پیش از ابن عربی موجود است. اما از مقام بقای بعد از فنا با تبیینی که پس از ابن عربی در مورد آن صورت گرفته، سخنی به میان نیامده و لذا به عنوان سفر نیز به آن اشارهای نشده است. تا قبل از ابن عربی، سه تقسیم چهارگانه از اسفار، صورت گرفته است که تنها ناظر به سفر الی الله و یا علاوه بر آن ناظر به سفر فی الله نیز هست و در آن، دلالتی بر سفرهای بعدی وجود ندارد. محتوای اصلی اسفار اربعه مشهور یعنی سفرهای الی الحقّ، فی الحقّ، من الحقّ الی الخلق و سفر فی الخلق، در آثار ابن عربی و قونوی به شکلهای مختلف موجود است. اما تقریرهای چهارگانهای که به دست دادهاند متفاوت از اسفار اربعه مشهور است. ایشان همه محتوای اسفار اربعه مشهور را در قالب اسفار سهگانه طرح کردهاند بلکه قونوی آن را در قالب دو معراج تحلیل و ترکیب نیز ارائه کرده است. اوّلین و شبیهترین تقریر به اسفار اربعه مشهور، تقریر تلمسانی است. بعد از وی کاشانی با کمی تصرّف محتوایی در تبیین سفرها تقریری در شرح منازل السائرین خود به دست داد. پس از کاشانی شاگرد او قیصری نیز با کمی تصرّف در تبیین سفر چهارم صورت نهایی و مشهور از اسفار اربعه را ترسیم نمود که از طریق ملاصدرا و کتاب اسفار اربعه او شهرت یافت. پس از ایشان نیز طرح اسفار اربعه دستخوش تغییراتی قرار گرفت که تقریر امام خمینی رضواناللهعلیه از جمله آنهاست. پس از ابن عربی تنها فرغانی با ارائه طرحی از اسفار اربعه فقط همان دو سفر الی الله و فی الله را مورد عنایت قرار داده و سفرهای بعدی را با اینکه محتوای آن مورد پذیرش اوست در زمره اسفار اربعه به شمار نیاورده است.
در این رساله برای تبیین اسفار اربعه با توجّه به تقریرهای متفاوتی که از آن شده، هفت بحث مهم از مباحث دخیل در فهم آن را به عنوان مبانی مورد بررسی قرار دادیم که عبارتند از: مقامهای سهگانه سلوک و لایههای طولی انسان، مراتب قرب، تجلّیّات حقّ، فنا و بقای بعد از فنا، تلوین و تمکین، قوسین وجود و انواع معراج و مسأله رسالت، نبوّت و ولایت. در پایان با ارائه ملاکهایی چون تمایز نگاه هستیشناختی و معرفتشناختی به سیر و سلوک، اختیاری بودن آن، نگرش کلّی به مراحل آن، بیان درجات کمالی سالکان با حفظ رابطه طولی و ترتّب و امکان بازگشت از سفر و مسأله تکمیل، تقریرات مختلف مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت تقریر قیصری به عنوان متقنترین تقریر انتخاب گردید.
آنگاه اساتید محترم هر کدام دیدگاه های خود را که عمدتا در تمجید و تحسین پژوهش مزبور بود ارائه دادند و در پایان به اتفاق آراء درجه رساله مزبور را عالی تشخیص داده و نمره 20 دادند.
دیدگاه