حوزه / حوزه‌های علمیه در عمده ادوار از مجموعه امتیازات برخوردار بودند. یکی از این خصوصیات حوزه‌های علمیه، بهره‌مندی از توان بالا و نیرومند در اندیشه‌ورزی و علوم عقلی است.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، آیت الله اعرافی در همایش رونمایی از نقشه جامع عرفان نظری که به همت مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) و در این مؤسسه برگزار شد، از میراث عظیم گذشته این مؤسسه، خدمات و تلاش‌هایی که محققین و مسئولین این مؤسسه در خدمت معارف دینی ارائه می‌دهند، تقدیر کرد و اظهار داشت: حوزه‌های علمیه در عمده ادوار از مجموعه امتیازات برخوردار بودند. یکی از آنها، بهره‌مندی از توان بالا و نیرومند در اندیشه‌ورزی و علوم عقلی است.

مدیر حوزه‌های علمیه بیان داشت: از همان آغاز عصر غیبت صغری و کبرا، در حوزه‌های علمیه متفکران و اندیشمندان دارای تفاوت‌ها و گرایش‌هایی بوده‌اند و جز در مقاطعی، غالباً همه دارای بنیه‌های خوب هستند.

وی ادامه داد: متکلمین ما هم صاحبان توانایی عقلی بودند، از شیخ صدوق تا شیخ مفید فاصله‌ای است، اما همه دارای قوت استعدادهای عقلی بودند و قدرت عقلی جریان‌های علوم عقلی در روند تاریخی حوزه جریان نیرومندی بوده و با وجود پاره‌ای اختلافات، توان نیروی عقلی حوزه و علمای ما ممتاز بود.

آیت الله اعرافی گفت: اندیشه متعالی اسلام که در آینه زلال معارف اهل بیت (ع) تجلی کرد، این تجلی عقلی و عمیق بود. این امتیاز در همه جریان‌ها رخ نمود و موارد اندکی است که از آن مرزها عبور شد این امتیاز جدی حوزه‌های علمیه است.

آیت الله اعرافی گفت: کسی که این سخن را می‌گوید از بسیاری از دانشگاه‌ها و مراکز علمی در دنیای اسلام یا بازدید کرده یا مطلع است و ده‌ها داستان در ذهن او مجسم است و در مواردی کاستی‌های جدی در اندیشه عقلی و عمق عقلی دیگران را مشاهده کرده است.

وی بیان داشت: در گفت و گوهایی که با صاحب نظران دینی می‌شد، وقتی سخن از معارف عقلی مطرح می‌شد، ضعف مشهود بود. این خصوصیات مهم است که رهبری فرمودند، این عمق عقلی و فلسفی باید در حوزه استمرار یابد و این اندیشه‌ورزی رشد و به بالندگی برسد.

آیت الله اعرافی گفت: این تمایز و وصف دلربایی عقلی، باید در نهاد حوزه به معنای عام استوار بماند و پیش برود و البته مطابق تطورات امروز حضور داشته باشد و در نقد و گفت‌وگوها حضور و رقابت جدی لازم است.

عضو فقهای شورای نگهبان، افزود: حضور ما در مباحث عقلی، معرفتی باید دقیق، جامع و راهبردی باشد و نیاز داریم. این کاری است که باید در حوزه به آن پرداخته و این ویژگی تاریخی حوزه باید بماند و بر اساس نیاز، بالنده شود.

وی اظهار داشت: در حوزه اثباتی و تعاملی و مواجهه با جریان‌های گوناگون در جهان، اندیشه عقلی و عرفانی توان ما را افزایش می‌دهد. آنچه در نظرات فقهی و حدیثی داریم عمیق است اما این دستمایه عقلی است که می‌تواند قدرت مواجه و گفتمانی ما را افزایش دهد و بنده در مراکز علمی دنیا عظمت این تراث و دستمایه عظیم فکری عقلی و عرفانی که سبب افزایش قدرت گفتمانی ما می‌شود، به خوبی حس کردم.

مدیر حوزه‌های علمیه بیان داشت: در عقل بسندگی حرف‌های زیادی زده شده است. ما منطق واضحی داریم. این از امتیازات منطقی و دینی ما است و آن این است که عقل راهبر و دال به وحی و نقل است ما تعبد بی ریشه و دین صرفاً احساسی را قبول نداریم؛ تعبد و اندیشه دینی، بر پایه مستدل عقل است.

وی با بیان اینکه عقل سطحی را قبول نداریم، بیان داشت: عقل کامل دال به وحی است و کاستی‌ها را از خود دور می‌کند و از وحی خود را سیراب می‌کند. ما عقلی را قبول داریم که دال به وحی و در پرتو وحی غنای بی نظیر پیدا کرده است.

آیت الله اعرافی گفت: عقل به مثابه روش در منظومه فکری بسیار کارساز است، اما حدود آن معلوم شده است. در فقه به عنوان مستقلات عقلیه دایره اش مشخص شده است و حتی وقتی عقل ما را به سمت ظهورات و حجج معتبر می‌رساند، اینجا معتبر است؛ اما وقتی عقل ظنی و سست می‌شود، اینجا قیاس، سست می‌شود.

وی عنوان کرد: اگر روزی دایره عقلی و اجتهاد را در حوزه‌های عقلی و نقلی فراهم کنیم، روش روشنی وجود دارد و مرحوم آیت الله مصباح از خصوصیاتشان صاحب سبک در اندیشه عقلی و فلسفی بودند و این مؤسسه هم مبتنی بر همین روش است. بهر حال باید اجتهاد کلامی و عقلی و متدلوژی آن غنای بیشتری پیدا کند و این متدلوژی و در حوزه عقلی و نقلی و گزاره‌های توصیفی و مایه توزی و در حوزه‌های عقلی، تفسیر و علوم انسانی ارتقا یابد.

آیت الله اعرافی گفت: نظریه ما، خود بسندگی عقل است، ولی نه به مفهوم سطحی غیر عمق، بلکه نظریه درست و عمیق و متدولوژی اجتهاد عقلی و اتکاء بر عقل و تکیه روش در موارد مختلف حدیث و عرفان و همه علوم اسلامی را قائل هستیم و این متدلوژی نیازمند غنا و پردازش جامع‌تر و بیشتر است.

عضو فقهای شورای نگهبان افزود: در عرفان دو مواجهه می‌توان داشت. یکی نظری است که جای بحث دارد و دیگری آن مباحث عرفان نظری پیشران مهم فلسفه است. کسی نمی‌تواند انکار کند که تولد حکمت متعالیه با پیشرانی مکاتب فلسفی و مباحث عرفان نظری بوده است.

عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه، اظهار داشت: هنوز هم اگر کسی در آیات قرآن و منابع دینی تفکر کند، احساس می‌کند که با همه پیشرفت حکمت متعالیه و عقل نظری، در این ذخیره الهی مباحثی مانده است که نیازمند پیشرفت بیشتر اندیشه عقلی است.

وی افزود: اگر کسی متون دینی را توجه کند، به چیزهای می‌رسد که نمی‌تواند با تورهای فعلی فهمیده شود، منابع دینی همیشه در جایگاه بلند قرار دارد و انسان باید به ما انزل الله ایمان داشته باشد.

عضو خبرگان رهبری در ادامه، بیان داشت: اما امروز حوزه علمیه به عنوان برنامه ریز، دارای مجموعه‌ای از رویکردها است که تاکنون ده‌ها طرح و برنامه به عنوان طراحی و بعضی اجرا شده و در این سیاست‌ها و منظومه علوم عقلی جایگاه مناسبی دارد.

وی افزود: در درختواره علوم اسلامی که ابلاغ شد، در درون این طرح، علوم عقلی و عرفان با توجه به ملاحظات مراجع و بزرگان حوزه هم مورد توجه است. حوزه ادیان و مذاهب، منطق و عرفان و فلسفه از جمله این موارد است و امروز حوزه می‌تواند بگوید نقشه جامع راه توسعه علوم اسلامی را دارد.