چهلمین شماره از نشریه معارف عقلی در آستانه انتشار است
چهلمین شماره از نشریه معارف عقلی در آستانه انتشار است
مصاحبه با جناب آقای محمدعلی شریفی اسدی مدیر اجرایی نشریه‌های معارف عقلی و معارف منطقی مركز پژوهشی دائرةالمعارف علوم عقلی اسلامی
امروزه یکی از معیارهای اصلی پیشرفت در میان کشورها، تولید علم است و از مهم‌ترین شاخص‌های تولید علم یا رشد علمی در هر کشوری، تعداد مقالات علمی آن کشور است. باعث افتخار است که مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در کنار سایر فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی، با راه‌اندازی حدود 12 نشریه علمی ـ پژوهشی، 6 نشریه علمی ـ ترویجی و چندین نشریه عمومی، سهم بسزایی در رشد علمی کشور دارد. سهم مرکز پژوهشی دائرةالمعارف علوم عقلی اسلامی از این نشریات، 2 نشریه است: یکی دوفصل‌نامه علمی ـ ترویجی «معارف عقلی» که قریب 15 سال از آغاز فعالیت آن می‌گذرد و چهلمین شماره آن در آستانه چاپ قرار دارد و دیگری دوفصل‌نامه علمی ـ پژوهشی «معارف منطقی» است که امسال هفتمین سال انتشار آن است. با این مقدمه نخستین پرسش را از جنابعالی که از سال 85 تاکنون مدیریت اجرایی نشریات مرکز را بر عهده دارید مطرح می‌کنم:
اگرچه اهمیت نشریات و تولید مقالات علمی بر کسی پوشیده نیست، ولی با توجه به اینکه هدف از راه‌اندازی این مرکز تدوین دائرةالمعارف است، آیا انتشار نشریه دور شدن از هدف اصلی مرکز نیست؟
بسم الله الرحمن الرحیم، با عرض سلام خدمت حضرتعالی، نخست لازم است یاد کنیم از ریاست عالیه فقید موسسه، حضرت علامه آیت‌الله مصباح یزدی (رضوان‌الله‌علیه) که در آستانه چهلمین روز درگذشت آن عالم مجاهد و انقلابی هستیم و به‌حق باید گفت همه دستاوردهای این مجموعه علمی را مرهون همت بلند و تلاش بی‌وقفه آن بزرگ‌مرد هستیم. خداوند انشاءالله بر علو درجات ایشان بیافزاید. اما در پاسخ به پرسش‌تان باید عرض کنم که راه‌اندازی نشریه، پاسخی به چندین دغدغه بود که از نخستین سال‌های تأسیس دائرةالمعارف در ذهن مسئولان مرکز وجود داشت که به دو مورد از آن‌ها اشاره می‌کنم:
1. زمان‌بر بودن عرضه مقالات دائرةالمعارفی؛ هر کسی که با مجموعه‌های دائرةالمعارفی آشنا باشد، می‌داند که برای تدوین دائرةالمعارفی متقن و ماندگار، ده‌ها سال زمان لازم است تا چنین اثری به جامعه علمی عرضه شود؛ از برنامه‌ریزی و آموزش گرفته تا تهیه شیوه‌نامه‌ها و استخراج اصطلاحات و سرانجام نگارش مقالات دائرةالمعارفی که آن نیز به‌خاطر اهمیت و حساسیت کار، به‌طور طبیعی روند نگارش و ارزیابی طولانی‌تری نسبت به سایر مقالات علمی دارد.
از طرف دیگر، نویسندگان (متخصص و آموزش دیده) و ارزیابان علمی مقالات نیز افراد معدودی هستند که به‌طور هم‌زمان نمی‌توانند همه مقالات یک دائرةالمعارف را آماده کنند، تا همگی یک‌جا عرضه شود؛ بلکه پس از نگارش هر مقاله، نگارش مقاله دیگری آغاز می‌شود که این خود عامل دیگری برای طولانی شدن چنین آثاری است.
با توجه به نکته بالا، این دغدغه شکل گرفت که با مقالات پایان یافته چه باید کرد؟ بگذاریم این مقالات تا فرا رسیدن زمان چاپ دائرةالمعارف در این مرحله بدون استفاده بمانند؟ یا به‌نحو دیگری به جامعه علمی عرضه شوند.
همچنین تحقیقات و پژوهش‌هایی که در زمینه دائرةالمعارف‌نویسی در این مرکز انجام شده بود، خود می‌توانست موضوع بکر و سودمندی برای جامعه علمی باشد که بستری برای عرضه آن وجود نداشت.
2. نیاز مقاله‌نویسان مرکز به امتیاز علمی (رزومه علمی)؛ افزون‌بر نکته بالا، محققان و پژوهشگران نیز برای ارتقای رتبه علمی خود، نیاز به انتشار رسمی آثار خود داشتند، که با توجه به زمان‌بر بودن انتشار دائرةالمعارف، حق آنان ضایع می‌شد. همه اینها، مسئولان مرکز را بر آن داشت که راه‌اندازی نشریه علمی می‌تواند پاسخ مناسبی به این دغدغه‌ها باشد.
هم‌اکنون مرکز دارای چه نشریاتی و با چه رتبه علمی است؟
نخستین نشریه مرکز دوفصل‌نامه علمی ـ ترویجی معارف عقلی است، که مدیر مسئول آن، ریاست مرکز پژوهشی دائرةالمعارف جناب حجت‌الاسلام والمسلمین آقای دکتر احمد ابوترابی و سردبیر آن جناب آقای دکتر محمد فنایی اشکوری است. و جناب حجت‌الاسلام والمسلمین محمدباقر ملکیان نیز جانشین سردبیر نشریه هستند که درواقع بخشی از وظایف سردبیری به ایشان محول شده است. همچنین آقایان، حجج اسلام محمد ایزدی‌تبار، دكتر محمدرضا محمدعلیزاده و رسول باقریان، دبیر علمی کلام، منطق و عرفان نشریه و جناب آقای وحید علیزاده دبیر علمی فلسفه بوده‌اند.
از سال 1384 تاکنون سه پیش شماره و سی و نه شماره از این نشریه در قالب فصل‌نامه و دوفصل‌نامه منتشر شده است و چهلمین شماره نیز در آستانه انتشار است.
نشریه دیگر مرکز، دوفصل‌نامه علمی ـ پژوهشی معارف منطقی است، که مدیر مسئول آن همان مدیر مسئول معارف عقلی و سردبیر آن جناب حجت‌الاسلام والمسلمین عسکری سلیمانی امیری است. این نشریه از سال 1393 از معارف عقلی جدا شده و تاکنون یازده شماره از آن منتشر شده است. معارف منطقی، تنها نشریه منطقی حوزوی و دومین نشریه منطقی در کشور است.
آیا امروز پس از انتشار چهل شماره از نشریه معارف عقلی و یازده شماره از نشریه معارف منطقی، به اهداف خود از انتشار آن دست یافته‌اید؟
نمی‌توان به این پرسش با بله یا خیر پاسخ داد، بلکه باید توضیحاتی ارائه شود. پس از راه‌اندازی نشریه، اهداف بالاتری برای آن ترسیم شد؛ ازجمله ارتقای رتبه علمی نشریه، تا اولاً حق مقالات علمی ادا شود؛ ثانیاً نویسندگان نیز بتوانند از امتیاز بیشتری بهره ببرند. ارتقای رتبه علمی نشریه (به رتبه پژوهشی) نیز خود اقتضائاتی داشت: نخست اینکه نشریه پژوهشی نمی‌توانست قلمرو عامی مانند معارف عقلی داشته باشد، به‌طوری که همه رشته‌های علمی مربوط به دائرةالمعارف را دربرگیرد. بنابراین باید قلمرو نشریه محدود به رشته خاص می‌شد، یا اینکه برای هریک از رشته‌های علوم عقلی اسلامی یک نشریه راه‌اندازی می‌شد. بنابراین در گام نخست، بخش مربوط به مباحث دائرةالمعارف‌نویسی که بی‌ارتباط با علوم عقلی بود، حذف شد و در گام بعدی، موضوع منطق نیز از معارف عقلی جدا شده و در نشریه مستقلی با عنوان معارف منطقی منتشر شد که بعداً حائز رتبه علمی پژوهشی نیز شد. سایر موضوعات فعلاً ذیل معارف عقلی (با همان رتبه علمی ترویجی) در حال انتشار است و امکان استقلال و ارتقای آن‌ها به رتبه پژوهشی با امکانات کنونی مرکز وجود ندارد.
مسئله دیگر اینکه، طبق ضوابط وزارت علوم، در هر شماره از نشریه، تنها یک یا حداکثر دو مقاله داخلی (از اعضای هیئت علمی موسسه) را می‌توانستیم منتشر کنیم.
افزون‌براین، اقتضای مقاله پژوهشی، داشتن نوآوری توسط نویسنده است؛ درحالی‌که اقتضای مقالات دائرةالمعارفی، جمع‌آوری دیدگاه بزرگان و پیشینیان یک رشته علمی است. بنابراین، محققان مرکز باید برای تبدیل مقالات دائرةالمعارفی به مقالات پژوهشی نیز وقت صرف کنند، که این امر نیز با توجه به فرصت محدود محققان مرکز، باید به‌گونه‌ای مدیریت شود که به فعالیت اصلی آنان آسیبی نزند.
نتیجه آنکه انتشار مقالات دائرةالمعارفی مرکز ـ با روندی نه‌چندان سریع ـ در حال انجام است.
آیا می‌توانید نمونه‌های از این دست مقالات (مقالات دائرةالمعارفی که در نشریه منتشر شده است) را ذکر کنید؟
بله؛ برای نمونه تنها در رشته منطق، مقالاتی درباره اقسام حمل و احکام آن؛ حکم در منطق و فلسفه؛ بررسی برهان ان و لم؛ حمل ذاتی اولی و حمل شایع صناعی؛ قضیه حملیه مرددة المحمول؛ تبیین جایگاه عقدالوضع در منطق؛ موجهات در منطق رواقی مگاری؛ تعریف در منطق؛ رسم در منطق؛ قیاس حملی؛ قیاس خلف؛ دلالت التزامی و چندین مقاله دیگر تاکنون در نشریه معارف عقلی و یا معارف منطقی منتشر شده است.
انشاءالله شاهد موفقیت روزافزون شما و همکاران‌تان باشیم. به‌خاطر فرصتی که در اختیارمان قرار داده‌اید سپاسگزاریم.
دیدگاه