در این شماره می‌خوانید:
ابوالفتح کراجکی طرابلسی، محدث، فقیه و متکلّم بزرگ شیعه در قرن پنجم هجری است. او از شاگردان ابوالصلاح حلبی، سلاّر بن عبدالعزیز دیلمی، شیخ طوسی و شیخ مفید است. این نوشتار، به معرفی نظریه‌های معناشناختی وی در بحث صفات خداوند می‌پردازد. مسئله صفات الهی یکی از مسائل مهم خداشناسی در تاریخ تفکر اسلامی به‌شمار می‌آید و متکلّمان و فیلسوفان مسلمان، از زوایای گوناگون بدین بحث پرداختهاند؛ یکی از ابعاد اساسی این مسئله، تحلیل معنایی صفات الهی است. این پرسش که آیا می‌توان تفسیری معقول از صفات الهی ارائه داد یا نه، از دیرباز برای متکلمان مطرح بوده است و نظریه‌های گوناگونی در این زمینه ارائه شده است؛ برای نمونه، گروهی دراین‌باره رأی به تعطیلی عقل داده و گروهی از تشبیه صفات الهی به صفات آفریدگان سردرآوردند و گروهی دست به تأویل صفات الهی زدند. آنچه از آثار برجایمانده از کراجکی به‌دست می‌آید، این است که از دید ایشان صفات الهی معنادار بوده و بسیاری از آنها بر معنای حقیقی خود حمل میشوند و شماری از آنها را نیز باید بر معنای مجازی حمل کرد. به سخن دیگر، مسلک ایشان در باب تفسیر صفات الهی اشتراک معنوی در برخی صفات و تأویل روایی در تفسیر برخی صفات است.
کلیدواژه‌ها: ابوالفتح کراجکی، تأویل، تشبیه، تعطیل، صفات الهی، معناشناسی صفات.
چگونگی رابطۀ میان کمال و دین، از جمله پرسش‌های مهم پیش روی متفکران است که پاسخ به آن، تأثیر مستقیمی بر نوع زندگی انسان‌ها دارد. پژوهش حاضر درپی آن است تا به اثبات وابستگی کمال انسان به دین از دیدگاه علامه طباطبایی (با تأکید بر کتاب شریف تفسیر المیزان) بپردازد. روش نگارنده در این پژوهش، از نوع پژوهش‌های نظری و به‌صورت تحلیلی ـ انتقادی است. از یافته‌های آن، می‌توان به این مطلب اشاره کرد که فلسفه و هدف دین، نشان دادن راه تکامل انسان و ایجاد زمینه براى تحقق این هدف اساسی آفرینش است. خداوند به مقتضای لطف و حکمت خود، از طریق وحى، آموزه‌های خود را در قالب كتاب و شریعت، و هماهنگ با عقل، فطرت و واقعیت‌های وجود انسان، در راستاى این هدف بزرگ و مقدس در اختیار بشر قرار داده است.
کلیدواژه‌ها: انسان، دین، عبادت، عقل، فطرت، کمال، معرفت.
3. نقد و بررسی پاسخ‌های فخر رازی به مسئله شرَ/ ص 47
محمد صمدپور آذر شربیانی
وجود شرور در جهان، از دیرباز موجب آزردگی انسان بوده و او را به تفکر دربارۀ این موضوع و ارتباط آن با وجود خداوند واداشته است. پرسش این است که اگر جهان دارای آفریننده‌ای با صفاتی همچون قدرت مطلق، علم مطلق و خیرخواه محض است، چگونه وجود شرور را اراده می‌کند؟ آیا او از وجود شرور در دنیا و زندگی همراه با رنج و سختی موجودات بی‌خبر است؟ یا قدرتِ آفرینش جهانی خالی از شرور را ندارد؟ یا با وجود داشتن آگاهی و قدرت مطلق، به خاطر نداشتن خیرخواهی، شرور را ایجاد کرده است؟ در این نوشتار، با دادن پاسخ منفی به سه پرسش اخیر، دلایل وجود شرور در آفرینش جهان، با تکیه بر آرا و دیدگاه فخررازی تبیین می‌شود.
کلیدواژه‌ها: شرور، وجود خداوند، علم مطلق، قدرت مطلق، خیرخواهی محض، فخر رازی.
4. بررسی برخی از آثار ایمان به خداوند / ص 69
اسماعیل علی‌خانی
از موضوعات مهم در ادیان خدامحور، ایمان به خداوند است. این موضوع دارای ابعاد گوناگونی همچون چیستی ایمان، مراتب ایمان و اسباب ایمان است. همچنین این مقوله با رویکردهای مختلفی همچون رویکرد فلسفی، عرفانی، کلامی و وحیانی قابل بررسی است. یکی از شاخه‌های این موضوع، آثار درجات مختلف ایمان به خداست. پژوهش پیش‌رو، با رویکرد قرآنی و روایی، ابعاد و آثار سه‌گانة بینشی، گرایشی و کنشیِ ایمان را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که ایمان به خداوند، باعث عمق‌بخشی بینش و معرفت مؤمن نسبت به حقایق عالم خواهد شد؛ یعنی مؤمن درک خواهد کرد که او و همة عالم، عین تعلق و وابستگی به خداوند است. افزون‌براین، ایمان باعث شکوفایی و برآوردن گرایش‌ها و امیال اصیل انسان شده، کنش‌ها و خلقیات مؤمن را متحول می‌کند؛ یعنی سبب بروز ملکات و فضایل اخلاقی در مؤمن خواهد شد تا جایی‌که خلیفگی خداوند در او تجلی می‌یابد. هدف این نوشتار، واکاوی موشکافانه درباره موضوعات مربوط به ایمان است.
کلیدواژه‌ها: ایمان، بُعد بینشی، بُعد گرایشی، بُعد کنشی، مراتب ایمان.
5. بازنگاهی به موضوع رجعت از دیدگاه حکیمان معاصر / ص 95
محمدرضا گرگین
یكى از مباحث پیچیدۀ كلامى و حدیثى، موضوع رجعت است. رجعت از وقایعى است كه پس از ظهور حضرت حجت (عجل‌الله تعال فرجه) و تشكیل حكومت شریفۀ وى اتفاق مىافتد و بنابر احادیث صحیح و ادعیۀ مأثور، مؤمنان خالص و كفار محض برای پاداش و عذاب دنیوى برانگیخته مىشوند. دربارۀ مدت و كیفیت این واقعه و افراد محشور در آن اختلاف است.
هدف از پژوهش پیش‌رو، نقد و بررسی مسئلۀ رجعت از دیدگاه متأخران و پاسخ به شبهاتی است که دراین‌باره وارد شده است. این نوشتار، نخست درپی اثبات رجعت با ارائۀ دلایل عقلی است؛ سپس به بررسی عقلی دیدگاه‌های مربوط به مادی یا مثالی بودن بدن هنگام رجعت و دلایل آنها می‌پردازد.
کلیدواژه‌ها: امکان عقلی رجعت، بدن مثالی، تعلیم همگانی، قسر دائمی و اکثری، معاد جسمانی، نفوس کلّیه
6. کاوشی وجودشناختی در باب وصف کلام الهی و اقسام آن و چگونگی دریافت آن از دیدگاه ملاصدرا / ص121
سید محمدحسین میردامادی
بحث کلام الهی، پیشینه‌ای به بلندای تاریخ ادیان و بشریت دارد. در اسلام نیز متکلمان، کلام حق را به‌عنوان یکی از صفات او واکاوی کرده‌اند. اما این بررسی در نظام فلسفی ملاصدرا، عمیق‌تر شده و صبغۀ وجودی یافته است. ملاصدرا، از سویی، نگاهی معرفت‌شناسانه به هستی دارد و از سوی دیگر، نگاهی هستی‌شناسانه به معارف الهی دارد. به سخن دیگر، او میان هستی و هدایت‌های الهی جدایی نمی‌بیند. از دیدگاه صدرا عالم و مراتب آن، سراسر دلالت و آیه و به‌مثابه الفاظ انباشته از معنا هستند. این مقاله، ضمن تبیین حقیقت کلام الهی و کیفیت ادراک آن، به جوانب مختلف مسئله پرداخته و اقسام کلام الهی را از دیدگاه حکمت متعالیه بررسی می‌کند و حقیقت وجودی قرآن را به‌عنوان وجهه‌ای از کلام الهی در عالم دنیا مورد واکاوی قرار می‌دهد. همچنین بررسی رابطة کلام الهی و نحوة وجودی انسان و ارتقای وجودی او نیز از مباحث پیش‌رو در این نوشتار است.
کلیدواژه‌ها: اقسام کلام الهی، چگونگی دریافت کلام الهی، کلام الهی، مراتب نزولی قرآن، ملاصدرا
گفتنی است معارف عقلی با شماره ثبت 5083/124 از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دوفصلنامه‌ای علمی ـ ترویجی در زمینه بنیادی‌ترین مباحث علوم عقلی اسلامی (فلسفه، کلام، عرفان و...) متناسب با اهداف مركز پژوهشی دائرةالمعارف علوم عقلی اسلامی‌است.
این نشریه، با استناد به مصوبه 573 مورخ 1387/04/16 شورای عالی حوزه‌های علمیه و با توجه به ارزیابی کمیسیون نشریات علمی حوزه، شورای اعطای مجوزها و امتیازهای علمی در جلسه مورخ 1389/10/21 حائز رتبه علمی ـ ترویجی است.
