آخرین فعالیت‌های گروه فلسفه سیاسی در کلام جناب حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر مهدی قربانی
دکتر قربانی: در گروه فلسفه سیاسی بیش از 250 مقاله دائرةالمعارفی نگاشته خواهد شد.
مصاحبه با جناب حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر مهدی قربانی مسئول واحد مقاله‌نویسی گروه فلسفه سیاسی مرکز پژوهشی دائرة‌المعارف علوم عقلی اسلامی
1. لطفا فلسفه سیاسی را تعریف کرده و بفرمایید هدف از تشکیل این گروه در مرکز پژوهشی دائرة‌المعارف چیست؟
فلسفه سیاسی در منظومه دانش‌های سیاسی عهده‌دار ارائه پاسخ‌هایی منطقی به پرسش‌های بنیادین در حوزه سیاست، تبیین مسائل سیاسی و طراحی نظام سیاسی مطلوب است. و هدف کلان گروه فلسفه سیاسی معرفی منظم و منسجم دستاوردهای فیلسوفان اسلامی در حوزه فلسفه سیاسی است که تلاش می‌شود این کار در قالب تدوین دائرة‌المعارف فلسفه سیاسی انجام شود.
2. گروه فلسفه سیاسی از چند واحد تشکیل شده است و این واحدها چه فعالیتی انجام می‌دهند؟
گروه فلسفه سیاسی از سه واحد اصطلاح‌یابی، پرونده علمی و فرهنگنامه تشکیل شده است:
1. واحد اصطلاح‌یابی: در این واحد همه اصطلاحات فلسفه سیاسی از طریق مشخص کردن رده‌های کلی این رشته ساماندهی شده، روابط نموداری اصطلاحات (اعم و أخص، مرجح و نامرجح و اصطلاحات وابسته) و مشترکات لفظی شناسایی می‌گردند.
2. واحد پرونده علمی: منظور از پرونده علمی مجموعه‌ای است از اطلاعات مختلف درباره هر یک از مدخل‌های دائرةالمعارفی، ارائه لیست منابع مربوط به آنها، آدرس‌های مطالب و متون انتخاب شده از منابع مهم، طبق ضوابط مندرج در شیوه‌نامه‌ی تهیه پرونده‌های علمی. در گروه فلسفه سیاسی تشکیل پرونده‌های علمی در قالب نمایه‌نوسی بر منابع فلسفه سیاسی انجام شده است.
3. واحد فرهنگنامه: این واحد وظیفه نگارش مقالات فرهنگ‌نامه‌ای را برعهده دارد. منظور از فرهنگنامه، مجموعه‌ای از مقالات تخصصی است که مطالب مربوط به مدخل‌ها را به‌صورت جامع و مختصر و مطابق با ضوابط بین‌المللی مقالات دائره‌المعارفی، به‌همراه دو ضمیمه اصطلاح‌نامه و تعاریف هر مدخل دربر دارد.
3. گروه فلسفه سیاسی تاکنون چه آثاری را منتشر کرده است؟
گروه فلسفه سیاسی از سال 1389 فعالیت پژوهشی خود را در مرکز آغاز کرد و ابتدا با شناسایی منابع مرتبط با فلسفه سیاسی
گام اصلی را برای نگارش اصطلاح‌نامه فلسفه سیاسی برداشت و به لطف الهی این کتاب به همراه نرم‌افزار آن به عنوان اولین فعالیت واحد اصطلاح‌نامه در سال 1396 منتشر شد. هم‌اکنون محققین این واحد مشغول به‌روزرسانی و ویرایش جدید اصطلاح‌نامه فلسفه سیاسی بوده و تا کنون 20 الی 30 درصد محتوای نسخه‌ی منتشر شده تغییر پیدا کرده است که امیدواریم با طی مراحل تعریف شده در آینده بتوانیم ویرایش دوم این اثر را به علاقه‌مندان فلسفه سیاسی عرضه نماییم.
یکی از آثاری که در سال 1397 توسط گروه فلسفه سیاسی منتشر شده
است شماره 36 از نشریه دوفصلنامه علمی ترویجی معارف عقلی با موضوع فلسفه سیاسی است که در آن شش مقاله تخصصی فلسفه سیاسی
است شماره 36 از نشریه دوفصلنامه علمی ترویجی معارف عقلی با موضوع فلسفه سیاسی است که در آن شش مقاله تخصصی فلسفه سیاسی
انتشار یافت. امیدواریم با انتشار شماره بعدی آن در سال 1398، بتوانیم قدم مؤثری برای گسترش و توسعه این دانش در ایران اسلامی و تشویق علاقه‌مندان و محققین برای نگارش مقالات تخصصی فلسفه سیاسی برداریم.
4. گروه فلسفه سیاسی در زمینه نمایه‌نویسی چه فعالیتی انجام داده است؟
واحد نمایه‌نویسی نیز از سال 1396 آغاز به کار کرده و برنامه آن «تنظیم نمایه‌های موضوعی آثار فلسفه سیاسی» می‌باشد. در این بخش حدود 110 جلد از منابع درجه اول و اصلی فلسفه سیاسی اسلامی و حدود 45 جلد از منابع درجه اول فلسفه غرب نمایه‌نوسی شده و در حال حاضر خروجی اولیه آن صورت گرفته و در مرحله ارزیابی نهایی و مقدمات انتشار آن هستیم و امیدواریم در ماه‌های آینده بتوانیم این اثر علمی را به علاقه‌مندان و پژوهشگران فلسفه سیاسی تقدیم نماییم. البته در مورد اینکه نمایه‌های مربوط به منابع اسلامی و غربی در یک جلد منتشر شود یا در قالب دو اثر مستقل تحت عنوان «معجم موضوعی فلسفه سیاسی اسلامی» و «معجم موضوعی فلسفه سیاسی غربی»، هنوز تصمیم نهایی گرفته نشده، اما در هر صورت به همراه این اثر، «نرم‌افزار» مرتبط با آن هم منتشر خواهد شد تا علاقه‌مندان بتوانند به آسانی از نمایه‌ها به اصل منابع و مستندات منتقل شده و از آن استفاده نمایند.
5. هم‌اکنون گروه فلسفه سیاسی به انجام چه فعالیتی اشتغال دارد؟
اصلی‌ترین فعالیت گروه‌های علمی در مرکز دائرة‌المعارف، مقاله‌نویسی است و در گروه فلسفه سیاسی نیز در کنار واحدهای 
اصطلاح‌نامه و نمایه‌نویسی، واحدهای مرتبط با مقاله‌نویسی هم از سال 1397 شروع به فعالیت کرده‌اند و هم‌اکنون دو واحد «سفارش مقالات» و «ارزیابی مقالات» بیشترین فعالیت‌های گروه را انجام می‌دهند. در واحد مقاله‌نویسی نگارش حدود 20 مقاله شروع شده و حتی نگارش برخی از این مقالات به اتمام رسیده است. واحد ارزیابی گروه نیز وظیفه ارزیابی مقالات را بر عهده دارد. در این مرحله تلاش می‌شود برای تقویت علمی مقالات از اساتید برجسته فلسفه سیاسی استفاده شود.
اصطلاح‌نامه و نمایه‌نویسی، واحدهای مرتبط با مقاله‌نویسی هم از سال 1397 شروع به فعالیت کرده‌اند و هم‌اکنون دو واحد «سفارش مقالات» و «ارزیابی مقالات» بیشترین فعالیت‌های گروه را انجام می‌دهند. در واحد مقاله‌نویسی نگارش حدود 20 مقاله شروع شده و حتی نگارش برخی از این مقالات به اتمام رسیده است. واحد ارزیابی گروه نیز وظیفه ارزیابی مقالات را بر عهده دارد. در این مرحله تلاش می‌شود برای تقویت علمی مقالات از اساتید برجسته فلسفه سیاسی استفاده شود.6. جهت غنی‌تر شدن محتوای مقالات دائرةالمعارفی چه مقدماتی را پیش‌بینی کرده‌اید؟
نوشتن مقالات دائرةالمعارفی در حجم وسیع کار بسیار طاقت‌فرسایی است که نیازمند پژوهشگران و محققان متعددی است، به همین دلیل برای ارائه مقالات منطبق بر استانداردهای دائرةالمعارفی تلاش‌هایی صورت گرفته است:
یکی از کارهایی که همکاران ما در گروه پیگیر انجام آن هستند «تشکیل پرونده علمی اساتید و نویسندگان فلسفه سیاسی ایران» است. به این نحو که همه اساتید فلسفه سیاسی شناسایی و برای آنها پرونده علمی تشکیل می‌شود. در این پرونده‌ها، آثار علمی، قلمی و آموزشی اساتید استخراج شده و موضوعاتی که بیشتر مورد توجه بوده مشخص می‌شوند تا در نگارش مدخل‌های مرتبط با آنها از توان عملی استاد مربوطه استفاده نماییم.
از دیگر کارهای مقدماتی، «شناسایی پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دکتری» مرتبط با فلسفه سیاسی است به خصوص رساله‌هایی که از قوت علمی بالاتری برخوردار بوده و مرتبط با مدخل‌های مصوب ما در گروه هستند. پس از شناسایی نویسندگان، از آنها جهت نگارش مقاله‌های مرتبط دعوت به عمل می‌آید.
فعالیت دیگری که موجب غنی‌تر شدن مقالات خواهد شد «برگزاری نشست‌های علمی» ناظر به مدخل‌های مصوب است. گروه بر این باور است برای اینکه یافته‌های پژوهشگران و محققان ما در کوتاه‌ترین زمان ممکن در اختیار علاقه‌مندان قرار بگیرد و نظرات آنها نیز برای تکمیل مقالات دریافت شود باید از ابزارهای مختلفی بهره ببریم. یکی از این ابزارها که امروز شاید بتوان گفت مناسب‌ترین و کم‌هزینه‌ترین آنهاست، برگزاری نشست‌های علمی پیرامون موضوعاتی است که مقاله آن در حال نگارش است. از محققانی که در این موضوع، پژوهشی داشته‌اند یا مقالات دائرةالمعارفی نوشته‌اند دعوت به عمل خواهد آمد تا یافته‌های علمی خود را پیرامون آن موضوع یا مدخل عرضه نمایند و یکی از اساتید این حوزه به نقد دیدگاه‌ها و مقاله ارائه شده خواهد پرداخت. البته سائر علاقه‌مندان هم می‌تواند از این بحث و گفتگوی علمی استفاده نمایند.
7. لطفا در مورد اقسام مدخل‌های دائرةالمعارفی توضیح بفرمایید؟
مدخل‌های دائرةالمعارفی اقسام مختلفی دارد: بعضی از مدخل‌ها «مدخل‌های اصلی» هستند که مقاله مستقلی برای هریک از آنها نوشته می‌شود و بعضی «مدخل‌های ضمنی» هستند که برای آنها مقاله مستقلی نوشته نخواهد شد بلکه مطالب آنها در ضمن مدخل‌های اصلی آورده می‌شود. البته «مدخل‌های نمایه» هم داریم که هنگام نگارش مقالات اصلی، اشاره کوتاهی به آنها خواهد شد.
لازم به ذکر است هر محققی که مسئول نگارش مدخل اصلی است باید مدخل‌های ضمنی و نمایی آن را هم تهیه نماید، حتی بنای گروه بر این است که نه تنها مدخل‌های ضمنی بلکه مدخل‌های اصلی دیگری که ارتباط علمی با این مدخل اصلی دارد توسط یک نویسنده نگاشته شود تا محقق با اشرافی که به هر دو مدخل دارد بتواند مقاله‌ای با محتوای علمی قابل قبول نگارش کند و از طرف دیگر از تکرار مطالبی که ممکن است در مقالات مرتبط صورت بگیرد پرهیز شود.
8. مدخل‌های مقالات گروه فلسفه سیاسی چه تعداد است و تا کنون چند مقاله نوشته شده است؟
تا کنون در حدود 250 مدخل اصلی شناسایی شده یعنی باید 250 مقاله دائرةالمعارفی در گروه فلسفه سیاسی نگاشته شود. اما با تجربه‌ای که در این چند ماه گذشته داشته‌ایم احتمال بر این است که تعداد مدخل‌های اصلی به مرور بیشتر شود؛ چون محققانی که در حال نگارش مقاله بوده‌اند به این نتیجه رسیده‌اند که برخی از این مدخل‌های ضمنی شرایط مدخل اصلی را دارند و لذا پس از بررسی‌های مختلف تا کنون 4 مدخل ضمنی تبدیل به مدخل اصلی شده است. به نظر می‌رسد در سال‌های آینده مدخل‌های ضمنی بسیاری تبدیل به مدخل اصلی خواهد شد و با این روند تعداد مدخل‌های ما به بیش از 250 مدخل خواهد رسید.
هم‌اکنون در گروه فلسفه سیاسی حدود 20 مدخل در حال بررسی و نگارش مقاله است که از این تعداد، حدود 5 مدخل در مرحله تدوین طرح قرار داشته و حدود 10 مقاله نیز در موضوعات مختلف در حال نگارش و یا در حال ارزیابی هستند و کار حدود 4 مقاله نیز نهایی شده و آماده گذراندن مراحل پایانی تأیید توسط مسئولین مرکز است.
9. فرایند نوشتن مقاله دائرةالمعارفی در گروه فلسفه سیاسی و نحوه ارزیابی آن چگونه است؟
در ابتدا محقق مورد نظر برای نوشتن مقاله توسط گروه انتخاب می‌شود، سپس به کمک استاد مشاوری که با ایشان همکاری خواهد کرد طرح مقاله مورد نظر آماده و در اختیار گروه قرار می‌گیرد. طرح ارائه شده در «شورای طرح مقالات» مورد بررسی قرار گرفته و مصوب می‌شود تا محقق مورد نظر در چارچوب آن طرح، فعالیت‌های پژوهشی خود را انجام دهد. بعد از این مرحله، نگارش اصل مقاله صورت گرفته و پس از پایان آن، مقاله در اختیار گروه قرار می‌گیرد تا مراحل متعدد ارزیابی در مورد آن صورت بگیرد. ابتدا «ارزیابی اجمالی» انجام می‌شود به این صورت که آیا مقاله از قابلیت‌های علمی برای ورود به سایر مراحل ارزیابی برخوردار است یا خیر، پس از تأیید این مرحله، ارزیابی اصلی مقاله انجام می‌شود.
ارزیابی مقالات هم مراحل مختلفی دارد: یکی «ارزیابی اصطلاح‌نامه» است که مقاله باید با موازین اصطلاح‌نامه‌ای منطبق باشد، «ارزیابی ارجاعات» هم یکی دیگر از مراحل ارزیابی است که در این مرحله همه مستنداتی که در مقاله موجود است با متن کتاب‌ها تطبیق داده می‌شود تا صحت مستندات احراز شود و پس از آن، مقاله وارد «ارزیابی شکلی» می‌شود. مقالات دائرةالمعارفی به لحاظ شکلی ظرافت‌های خاصی دارند و شکل آنها به اندازه محتوا دارای اهمیت است. مقاله‌ای که بتواند در این مراحل به تأیید ارزیابان محترم برسد و نظرات آنان را تأمین نماید، وارد «ارزیابی محتوایی» خواهد شد که ارزیاب محتوایی نکات محتوایی خود را بیان کرده و نهایتا پس از اعمال اصلاحات توسط مقاله‌نویس و تأیید مسئول ارزیابی مقالات گروه، مقاله وارد مرحله پایانی می‌شود تا با تأیید مدیریت گروه، در اختیار مسئولین مرکز قرار بگیرد.
10. آیا در تدوین مقالات از منابع فلسفه سیاسی غرب هم استفاده می‌شود؟
بله یکی از تقسیمات رایجی که در مراکز علمی برای فلسفه سیاسی بیان می‌شود تقسیم فلسفه سیاسی به اسلامی و غربی است. فلسفه سیاسی اسلامی که از درون تمدن اسلامی جوشیده است، مبتنی بر آموزه‌های اسلامی بوده و در چارچوب دغدغه‌های دینی و اسلامی شکل گرفته است. فلسفه سیاسی اسلامی تفاوت بسیاری با فلسفه سیاسی غرب دارد که محصول یک تمدن دیگری است. آنچه که دغدغه این مرکز پژوهشی و گروه فلسفه سیاسی است نگارش یا به تعبیر دقیق‌تر گزارش دیدگاه فیلسوفان سیاسی اسلامی پیرامون مدخل‌های مصوب است ولی برای بیان دقیق این گزارش هر جایی که بتوان نسبتی میان یافته‌های فیلسوفان اسلامی و فیلسوفان غربی برقرار نمود، یا تفاوت‌هایی بین این دو نگرش و رویکرد فلسفی پیدا کرد، یا نقدی توسط فیلسوفان اسلامی بر نگرش‌های اندیشمندان غربی بیان شده بود، همه اینها در مقالات ذکر خواهد شد.
11. از آنجایی که بخشی از جامعه هدف شما فارسی‌زبانانی هستند که آشنایی کامل به زبان عربی ندارند، برای استفاده بهتر ایشان از آثار فلسفه سیاسی چه تمهیداتی را اندیشیده‌اید؟
البته این نکته، دغدغه ما در گروه بوده و تا حدی هم دغدغه به حقی است. بخشی از علاقه‌مندان به فلسفه سیاسی به زبان عربی آشنایی کامل ندارند و این موجب شده تا استفاده از این آثار برای ایشان دشوار گردد، به همین دلیل گروه فلسفه سیاسی با همکاری «واحد تدوین متون»، مشغول آماده‌سازی نسخه‌های تک‌زبانه این آثار هستند؛ به طوری که ترجمه بخش‌های عربی اصطلاح‌نامه فلسفه سیاسی آغاز شده و امیدواریم بتوانیم در سال‌های آینده نسخه تک‌زبانه فارسی از آن را منتشر نماییم.
البته ناگفته نماند که همه «مقالات» فلسفه سیاسی به زبان فارسی بوده و حتی اگر مستندی که مقاله‌نویس از آن استفاده می‌کند عربی باشد در هنگام نقل قول و تبیین دیدگاه فیلسوف مورد نظر، به زبان فارسی بیان خواهد شد و این کار استفاده از مقالات را برای همه مقدور می‌کند. در مورد «نمایه‌ها» هم باید عرض کنم که تمامی نمایه‌های فلسفه سیاسی، حتی منابعی که متن اصلی آن عربی بوده، به زبان فارسی نوشته شده اما برای اطمینان بیشتر خوانندگان، متن اصلی کتاب هم در قالب نرم‌افزار به این نمایه‌ها ضمیمه شده است.
تاریخ مصاحبه: 1398/5/1
پیام‌رسان ایتا
پیام‌رسان سروش
