به‌روزرسانی اطلاعات: 1397/07/26

دین مبین اسلام از آغاز پیدایش، در بطن خود از معنویتی بس ژرف و توحیدی بسیار دلنشین و متعالی برخوردار بود. آموزه‌های توحیدی ـ معنوی اسلام و خورشیدهای پرفروغ این آخرین دین الهی همچون ذات مقدس رسول اکرم… و امیرمؤمنان† و فاطمه زهراƒ و فرزندان معصومش، نویدبخش خیزش عظیم باطنی ـ توحیدی بود. همان‌گونه که انتظار می‌رفت این خیزش معنوی به شکل گسترده‌ای شکل گرفت و بر تاریخ و فرهنگ اسلامی به شدت تأثیر نهاد که از آن به عرفان اسلامی یاد می‌کنند.

عرفان اسلامی به‌سان میراثی یگانه و یکپارچه در جنبه‌های متعدد رشد فزایند‌ه‌ای داشت. علم عرفان نظری بخشی از این میراث بی‌بدیل عارفان برجستة دورة اسلامی به شمار می‌رود. عرفان نظری در حقیقت، حکمت و هستی‌شناسی ارائه شده از سوی عارفان است. عارفان محقق به برکت شهودهای نهایی توانسته‌اند هستی‌شناسی ویژه‌ای را در باطنی‌ترین ساحت‌های هستی و سپس بسط آن در دیگر ساحت‌ها ارائه دهند.

اهمیت شناخت و آگاهی نسبت به نظام هستی‌شناسانه‌ای كه عرفای اسلامی در قالب علم عرفان نظری ارائه نموده‌اند، امروزه بر كسی پوشیده نیست. اقبال عمومی به معنویت در روزگار رو به افوال مادی‌گرایی از سویی، و رواج عرفان‌های كاذب و بی‌پایه و همسو با اهداف استكباری از سوی دیگر، اهمیت نشر و ارائه عرفان اصیل اسلامی را دو چندان كرده است. افزون بر این، لزوم نقد و تحلیل اندیشه‌های معرفتی جهت دستیابی به معارف حقیقی اهل‌بیت(ع) از مهم‌ترین رسالت‌های اندیشمندان شیعی به شمار می‌رود كه زمینه این امر خطیر جز با ارائه بی‌پیرایه و به دور از هرگونه تعصب چنین اندیشه‌هایی میسر نمی‌گردد.

در همین راستا مرکز پژوهشی دائرة‌المعارف علوم عقلی اسلامی، فعالیت های متعددی را در رشته عرفان اسلامی و زیرشاخه‌های آن (همچون عرفان نظری، عرفان عملی و عرفان ادبی) با استفاده از محققان متخصّص و نظارت اساتیدی برجسته با هدف تهیه دائرة‌المعارف و فرهنگ‌نامه علوم عقلی اسلامی، آغاز کرده  است که برخی از این فعالیت‌ها به ثمر نیز نشسته است.

شورای علمی عرفان عملی

مشاورعالی: حجت‌الاسلام و المسلمین سید یدالله یزدان‌پناه.

سایر اعضاء (به ترتیب حروف الفباء): حجج اسلام آقایان علی امینی نژاد، مهدی بابایی، حسن رمضانی، علی فضلی، محمدحسین نائیجی.

فعالیت‌ها و دستآوردها

مرکز پژوهشی دائره‌المعارف علوم عقلی اسلامی در راستای تهیه دائرةالمعارف جامع علوم عقلی، فعالیت‌ها و دستآوردهای گوناگونی داشته است که بخش عرفانی آن به شرح زیر است:

1. دوره‌های آموزش عرفان اسلامی

سه دوره آموزش عرفان اسلامی جهت تربیت نیروهای مورد نیاز مرکز با رویکرد دائرة‌المعارفی برگزار گردید که جزئیات آن به شرح زیر است:

2. ثبت مشخصات منابع عرفان عملی

3. ثبت موضوعات منابع عرفان عملی

4. تهیه پرونده علمی عرفان

5. فهرست‌نویسی منابع عرفانی

6. اصطلاح‌یابی و مدخل‌نویسی عرفان

7. مقاله‌نویسی

9. نشریه معارف عقلی

واحد اصطلاح‌یابی عرفان عملی

واحد اصطلاح‌یابی عرفان عملی در راستای اهداف میان مدت و بلند مدت یعنی تدوین فرهنگ‌نامه و دایرةالمعارف عرفان عملی راه‌اندازی شده است. این واحد با هدف شناسایی منابع و استخراج اصطلاحات عرفان عملی از منابع معتبر و تعیین ارتباط میان اصطلاحات (تهیه اصطلاح‌نامه) و شناسایی مدخل‌های اصلی از میان دیگر اصطلاحات تشکیل گردیده است.

خلاصه فعالیت‌های انجام شده تا كنون عبارتند از:

1. شناسائی و تصویب 120 منبع درجه اول عرفان عملی جهت اصطلاح یابی؛

2. استخراج حدود 16 هزار اصطلاح و تعاریف آن از منابع مصوب؛

3. وارد كردن اصطلاحات و تعاریف در نرم‌افزار؛

4. برگزاری 250 جلسه شورای علمی و بررسی 4200 اصطلاح؛

5. تصویب 3200 اصطلاح و تعیین روابط آن و تعاریف لحاظ شده.