رسالت اصلي مرکز پژوهشي دائرة‌المعارف علوم عقلي اسلامي، تدوين دائرة‌المعارف‌هاي تخصصي در هر يک از رشته‌هاي علوم عقلي اسلامي است. هر يک از فعاليت‌هاي پژوهشي اين مرکز به گونه‌اي انجام شده است که با چشم‌پوشي از کارايي آنها در تدوين دائرة‌المعارف‌ها نيز، ارزشمند است و کاربرد مستقل و مفيد دارد؛ اما هدف اوليه و اصلي همه آنها فراهم آوردن زمينه‌هاي لازم براي دستيابي به مقالات دائرة‌المعارفيِ هماهنگ با مطلوب‌ترين معيارها و قابل عرضه در سطح بين‌المللي بوده است.

ازاين‌رو، اگر اين فعاليت‌ها طبق روال موجود ادامه يابند، حاصل آنها دائرة‌المعارف‌هايي تخصصي در هر يک از رشته‌هاي علوم عقلي اسلامي خواهد بود.

شيوه‌نامه‌ها

در راستاي تدوين مقالات مطلوب، افزون بر فعاليت‌هاي بنيادي و مقدماتي که تاکنون براي دستيابي به مقالات انجام شده است و هر كدام شيوه‌نامه خود را دارد، تدوين ضوابط و تنظيم شيوه‌نامه‌هاي مختلفي كه مستقيماً در تدوين مقالات و تنظيم دائرة‌المعارف مؤثر بلكه ضروري‌اند، در دستور کار اين مرکز قرار گرفت و حاصل اين تلاش تاکنون، تدوين و نهايي‌سازي چند شيوه‌نامه و آيين‌نامه بوده است.

اجزاي مقالات

براساس شيوه‌نامه‌اي که براي تدوين مقالات دائرة‌المعارفي در اين مرکز به تصويب رسيده است، يک مقاله دائرة‌المعارفي از سه بخش تشکيل مي‌گردد، اصل مقاله و دو پيوست. اصل مقاله، متني است که با رعايت ضوابط، گزارشي جامع، دقيق، کوتاه و با ذكر مستندات کامل، از موضوع مقاله (مدخل) ارائه مي‌دهد.

 در پيوست اول مقاله، وضعيت جغرافيايي مدخل از جهت اصطلاح اعم، اخص، مترادف‌ها و مشترك‌هاي لفظي و مباحث مرتبط گزارش مي‌شود. اين گزارش، در واقع برخاسته از اصطلاح‌نامه مدخل است که قبلاً تهيه شده است و در اينجا با بياني روشن و متعارف عرضه مي‌گردد.

در پيوست دوم مقاله، تعاريفي از مدخل که در متون اصلي و معتبر ارائه شده است به ترتيب تاريخي و با حذف تعاريف تکراري گزارش مي‌شود. در اين پيوست، هيچ دخل و تصرفي در متن تعاريف انجام نمي‌گيرد بلکه با نقل قول مستقيم و بدون ترجمه در معرض استفاده پژوهشگران قرار مي‌گيرد.

اين دو پيوست به صورت‌هاي مختلفي قابل عرضه‌اند؛ مي‌توان آنها را بهمراه متن مقاله در يك مجموعه عرضه کرد، که در اين صورت، ديد جامع‌تر و روشن‌تري از مدخل براي پژوهشگران فراهم مي‌آورند؛ همچنين اين دو پيوست قابليت عرضه مستقل دارند. پيوست اول در واقع اصطلاح‌نامه مدخل است و پيوست دوم اگر به صورت مستقل عرضه شود در واقع فرهنگ‌نامه‌اي از يک رشته علمي به شمار مي‌آيد.

بنابراين، در هنگام تدوين يك مقاله، در واقع سه كار مستقل در حال انجام است و سه دستاورد مستقل دارد.

ويژگي‌هاي متن اصلي مقاله

ضوابط سخت‌گيرانه‌اي که براي تدوين مطالب در شيوه‌نامه تدوين مقالات دائرة‌المعارفي در نظر گرفته شد به گونه‌اي است که اگر به صورت دقيق رعايت گردند حاصل آن، دائرة‌المعارفي خواهد شد که همه مزاياي معتبرترين دائرة‌المعارف‌هاي موجود جهان را خواهد داشت و ضعف‌ها و کاستي‌هاي آن را ندارد. برخي از اجزاي محتوايي اين مقالات عبارتند از:

شناسه (معرفي کوتاه مدخل)؛ بيان اهميت مدخل؛ وجه تسميه؛ بيان تاريخچه و سيرتحولات مدخل به لحاظ لفظ و محتوا، با تأکيد بر بيان مبتکران؛ گزارشي دقيق، کامل و کوتاه از مباحث اصلي مرتبط با مدخل؛ احکام و ويژگي‌ها؛ بيان تعاريف؛ ارائه يک تعريف به عنوان تعريف منتخب، به همراه ارائه مستندات مطالب به صورت دقيق و کامل؛ ارائه فهرست منابع در پايان مقاله.

هر چند مقاله‌نويسان در مقام بيان مطالب بايد به دور از جانب‌داري علمي و غيرعلمي به گزارش دقيق از مطالب بپردازند اما حق دارند در پايان گزارش، ديدگاه خود را به صورت روشن و کوتاه در بخشي کاملاً مجزا و قابل تشخيص درباره درستي يا نادرستي محتواي مطالب ارائه دهند. اين بخش مي‌تواند، ارزش مداري را با گزارشي بودن مقاله تضمين كند.

همچنين مقاله‌نويسان موظف‌ هستند که مقالات خود را با توجه به ديدگاه‌هاي رقيبي که درباره ديدگاه عالمان عقلي وجود دارد ـ به ويژه در غرب ـ وجود دارد، نوشته و مطالب خود را بيان کنند؛ هر چند نمي‌توانند مستقيماً به ديدگاه‌هاي غربي بپردازند، مگر آنکه مدخل اصلي يا ضمني يا نمايه، مستقيماً مربوط به ديدگاه‌هاي عالمان عقلي غرب باشد. افزودن اين بخش، كاربردي بودن و بروز بودن مقالات را تأمين مي‌كند.