به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی آثار حضرت آیت‌الله مصباح یزدی، ایشان در آیین رونمایی از آثار دائرة‌المعارف علوم عقلی اسلامی با اشاره به آیه‌ای از قرآن کریم، درباره راز خلافت الهی انسان اظهار داشت: در این زمینه نظرهای مختلفی ابراز شده است؛ برخی انسان را مظهر صفات الهی دانسته‌اند، اما شاید این پاسخ عرفانی، برای همگان قابل فهم نباشد و شاید این سئوال مطرح شود که مگر خدا نمی‌توانست از ملائکه، کسانی را بیافریند که مظهر صفات الهی باشند؟

علامه محمدتقی مصباح یزدی، با اشاره به این‌که برخی دیگر نیز اختیار و تکلیف را ملاک خلافت دانسته‌اند، افزود: از آن‌جا که ملائکه دارای اختیار به آن شکلی که درباره انسان مطرح است، نیستند، نمی‌توانند خلیفه الله باشند. لذا ملائکه هرگز بین دو گرایش متضاد، مجبور به انتخاب نبودند. به هر حال یک عنصر مطلوبی برای خلافت وجود دارد که ملائکه فاقد آن می‌باشند.

وی با اشاره به آیه‌ای از قرآن کریم، دست‌کم قسم خاصی از علم را ملاک برتری انسان نسبت به ملائکه عنوان کرد و افزود: یکی از ویژگی‌های انسان علم است. علم، در فرهنگ اسلامی و انسانی جایگاه خاصی دارد؛ گویا خداوند، علمی را از طریق اسبابی به جامعه تزریق، کرده است که کامل‌ترین آن علم، در وجود پیامبر اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله است. بر این اساس از زمانی که پیامبر اکرم مبعوث شد، زمینه رشد علمی برای انسان‌ها فراهم شد، شرایطی که تا آن زمان، به این اندازه فراهم نشده بود.

استاد فلسفه و تفسیر حوزه علمیه قم افزود: زمینه رشد علمی، در طول 1400 سال، یک‌نواخت نبوده، بلکه دارای نوسانات و تحولات زیادی بوده است. بر اساس روند طبیعی، این علم باید در حجاز مطرح شده و رشد می‌یافت؛ چرا که محل بعثت و رسالت پیامبرصلی‌الله‌علیه‌وآله و حتی هجرتشان در آن‌جا رقم خورد و قاعدتا قومی که مستقیما با این معلم سر و کار داشتند، باید نهضت علمی را راه بیندازند، اما تاریخ خلاف این را نشان می‌دهد.

وی با اشاره به برخی روایات اظهار داشت: اهل فارس و ایرانی‌ها استعداد خاصی برای بروز این ویژگی‌ها دارند و طبق برخی روایات اگر علم در ثریا (سمبل دورترین نقاط عالم ) باشد، کسانی از قوم سلمان فارسی، آن را به دست می‌آورند. در واقع چنین روایت‌هایی ستایش‌هایی از ایرانیانی است که آمادگی لازم برای بهره‌مندی از این علم را دارند؛ علمی که اگر ملاک خلافت الهی نیست، دست‌کم از امارات و نشانه‌های خلافت است.

آیت‌الله مصباح با بیان این‌که طبق سنت الهی، پدیده‌های الهی یکنواخت نبوده و در حال نوسان هستند، اظهار داشت: ایرانی‌ها در برخی قرن‌ها، اوج گرفتند و مبتکران و نظریه‌پردازان، در دوره‌هایی، زیاد بودند و دوره‌هایی نیز این روند افول پیدا کرد و در منطقه دیگری این حرکت، سریع‌تر بوده است. البته از آنجا که علوم دارای شاخه‌های متعددی است، گاه، شاخه‌ای از علوم در منطقه‌ای و شاخه دیگر آن در منطقه دیگری رشد یافته است، حتی در علوم اسلامی. گاهی فقه در منطقه‌ای رشد کرده، اما مسائل اعتقادی، کلامی و تفسیری، رشدی نیافته است؛ البته گاهی نیز این مسئله برعکس بوده است.

آیت‌الله مصباح، یکی از بزرگ‌ترین برکات انقلاب اسلامی را فراهم شدن زمینه برای تحول علمی در جامعه ایرانی اسلامی خواند و افزود: اگر فعالیت‌های علمی قبل از انقلاب و 40 سال بعد از انقلاب، مقایسه شود، بهتر می‌توان این جهش و تحولات کم نظیر را بازشناخت. تحولاتی که در این چهل سال در کارهای فکری، پژوهشی، تألیف کتاب و ارائه نظریات و نقدها به نظریات دیگران شده است، قابل مقایسه با قبل از انقلاب نیست.

وی علامه طباطبایی(ره) را نخستین حلقه در این تحول علمی دانست و افزود: ایشان مباحث دقیق فلسفی را به زبان فارسی و به صورتی روان و ساده، مطرح کرد و با کمک استاد مطهری کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم تألیف شد که متن ازاستاد و شرح از شاگرد بود؛ این کار در زمانی صورت گرفت که حتی قابل تصور هم نبود که یک آخوند دست به چنین کاری بزند و این امر، آغازی بر جهش یک حرکت علمی در حوزه‌های مختلف علوم عقلی بود. تفسیر المیزان نیز در کنار پرداختن به مسائل عقلی، سبب شد تا حرکتی جهش‌گونه در حوزه‌های علمیه پدید آید.

آیت‌الله مصباح با اشاره به نقش مهم علامه طباطبایی(ره) خاطر نشان کرد: اگر در این زمینه بیشتر سخن بگویم، متهم به مبالغه‌گویی یا سخن گفتن بر اساس علایق شخصی نسبت به استادم علامه طباطبائی می‌شوم، اما باور بنده این است که، آن‌چه گفتم کمتر از یک درصد آن چیزی است که در واقع رخ داده است. اما به هر حال این حرکت، یک حرکت شخصی بود که مخالفانی نیز داشت؛ اما پیروزی انقلاب اسلامی، سبب شد این برکت، عالم‌گیر شود و زمینه رشد آن در همه مدارس فراهم شده و همه کشورهای اسلامی احساس نیاز به این‌گونه تحقیقات و پژوهش‌ها در خود احساس کنند.

آیت‌الله مصباح با یادآوری وضع حوزه و روحانیت، قبل از انقلاب، گفت: به گونه‌ای در محیط کشور و فضای فرهنگی جامعه و به خصوص در قشر روشنفکر ترویج شده بود که گویا وجود طلبه و آخوند در جامعه، بی‌فایده و به نوعی سربار جامعه است؛ اما بعد از انقلاب، شرایطی فراهم شد که تصور آن هم ممکن نبود. مثلا این‌که طلبه‌ای کتابی بنوسید و یک پروفسور خارجی و استاد معروف‌ترین دانشگاه‌های دنیا، بر آن، تقریظ بنویسد، قابل تصور نبود؛ یعنی همین طلابی که آن‌ها را سربار جامعه می‌دانستند، درباره عمیق‌ترین مسائل عقلی عالم، اظهار نظر کنند و مورد قبول بزرگترین اساتید دنیا قرار بگیرد و افکار و نوشته‌هایشان به زبان‌های مختلف در دنیا ترجمه شود و در دانشگاه‌های مهم دنیا درباره آن‌ها بحث شود. همه این‌ها،  شاخه‌ای از برکات انقلاب اسلامی بود که به دست امام (ره) تحقق پیدا کرد.

استاد اخلاق حوزه علمیه افزود: اراده خداوند بر این تحقق یافته بود که با همت، اخلاص و فداکاری حضرت امام(ره)، درختی غرس شود که یکی از شاخه‌های آن، پیشرفت‌های علمی باشد. اما باید توجه داشت، آفتی که کمابیش تمام اقوام گذشته بدان مبتلا شده‌اند، جامعه ما را نیز تهدید می‌کند و آن فراموشی نعمت‌های الهی و در نتیجه مغرور شدن و تنبلی کردن است؛ این آفت، سبب افول نعمت و به تدریج از بین رفتن آن می‌شود.

وی با اشاره به آیه‌ای از قرآن کریم، خاطر نشان کرد: باید از نعمتی که خداوند به ما داده است، بهره ببریم و در حفظ آن و سپس ترویج آن در دنیا، کوشا باشیم.

رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) ادامه داد: فراهم شدن زمینه تحقیق، پژوهش و تفکر در حوزه علوم عقلی، شاخه باریکی از درخت تناور انقلاب اسلامی است؛ در هیچ زمانی زمینه کار در حوزه علوم عقلی، به این وسعت، فراهم نبوده است. البته زمانی وجود داشته که در منطقه‌ای، مردم به علوم عقلی توجه داشته و دانشمندان بزرگی هم در آن زمان بوده‌اند، اما اسباب تحقیق و پژوهش، به این سادگی‌ها فراهم نبود.

وی با اشاره به نمونه‌هایی، به نقل خاطره‌ای از استاد خود پرداخت و گفت: زمانی علامه طباطبائی(ره) در نجف، برای استفاده از کتاب «برهان شفا»، مجبور شد از روی تنها نسخه موجود از این کتاب در کتابخانه شوشتری‌ها در نجف، به دست خود از آن استنساخ کند! چرا که آن، کتاب، اصلا یافت نمی‌شد! بنده نیز از روی دستخط ایشان، کتاب برهان شفا را استنساخ کردم که این کتاب را داشته باشم و از آن استفاده کنم؛ البته بعد از آن، این کتاب در مصر چاپ شده و به ایران هم رسید.

این فیلسوف بزرگ جهان اسلام با اشاره به امکانات امروز و دسترسی ساده به منابع تحقیق از طریق اینترنت، ادامه داد: نعمت دسترسی به منابع تحقیق و پژوهش، نعمت بزرگی است که در گذشته وجود نداشته است و صرف‌نظر از این‌که خداوند با چه واسطه‌ای، این نمعت را در اختیار ما قرار داده است، باید قدردان این نعمت باشیم و از آن به خوبی استفاده کنیم.

رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) با اشاره به زحمات مسئولان مرکز پژوهشی دائرة‌المعارف علوم عقلی اظهار داشت: این بزرگواران در طول چندین سال، با تلاش وافر بدون سر و صدا و هیاهو و تبلیغات، صادقانه کار کردند و با بودجه‌ای بسیار محدود و با اخلاص و زحمات شبانه‌روزی، این آثار را ارائه کرده‌اند. امید است که ما قدر نعمت‌های خداوند را در حلقات مختلف این سلسله، از پیروزی انقلاب سیاسی گرفته تا پیروزی انقلاب علمی و جهش علوم اسلامی، بدانیم و شکرگزار آن‌ها باشیم.