كتابشناسیهای تفصیلی منطق و تاریخ منطق (3جلد) و تاریخ فلسفه (5جلد) به زودی عرضه می‌شود
مرکز پژوهشی دائره‌المعارف علوم عقلی اسلامی، در راستای شناسایی و معرفی منابع مرتبط با علوم عقلی پس از عرضه كتابشناسیهای اجمالی در موضوعات فلسفه، كلام، عرفان، منطق و ...، انتشار مجموعه جدیدی به نام كتابشناسیهای تفصیلی را در دستور کار قرار داده است. هم‌اینک از این مجموعه، كتاب منطق و تاریخ منطق در سه جلد (حدود 2000 صفحه) و كتاب تاریخ فلسفه نیز در پنج جلد (حدود3000 صفحه)، آماده عرضه است.
واحد ثبت منابع، پس از استخراج موضوعات و مسائل منابع علوم عقلی اسلامی، به چینش منطقی آنها با هدف آسان‌سازی، سرعت و نظم در تحقیق اقدام کرده است. بدین جهت، مسائل هر منبعی با عبارتی گویا و کوتاه (نمایه) به صورت مستند معرفی شده است؛ بنابراین، می‌توان گفت، كتاب‌شناسی تفصیلی راهنما و دستیار بسیار مهمی در امر تحقیق طلاب، دانشجویان و اساتید برای نگارش كتاب، مقاله و پایان‌نامه است.
محتوای کتاب‌شناسی‌های تفصیلی
الف) بخش متن
در این بخش افزون بر معرفی شناسنامه، محتوای منابع نیز به صورت نمایه و نمایه‌های ترکیبی به همراه شماره صفحه آن ذکر شده است. نمایه‌های هر کتاب با موضوع‌بندی‌های مختلف به گونه‌ای دسته‌بندی شده که موضوعات کلی هر نمایه نیز مشخص می‌گردد.
موضوعات کلی (درختی) هر علم، دست‌کم از سه بخش تشكیل شده است:
- موضوعات ردیف اول: شامل اسامی رشته‌های مختلف علوم عقلی اسلامی است مانند فلسفه، کلام، عرفان، معرفت شناسی، فلسفه دین و غیره
- موضوعات ردیف دوم: که به وسیله آن هریک از علوم به زیربخش‌های کلی تقسیم می‌شوند و جایگاه طرح موضوعات ردیف سوم را در میان هر علم مشخص می‌کنند مانند الهیات بالمعنی الاخص، مسائل کلام، عرفان نظری، معرفت‌شناسی تطبیقی، اعلام و غیره
- موضوعات ردیف سوم: که معرفی مسائل و موضوعات مختلف مطرح شده در یک علم را به صورت جزئی به عهده دارد و ما آن را نمایه نامیده‌ایم: مانند صفات واجب، عصمت امام، وحدت وجود، مقایسه ادراک حسی نزد ابن سینا و شیخ اشراق، اساتید فارابی و غیره
در مواردی كه به زندگی نامه شخص و یا معرفی گرایشی پرداخته می‌شود تعداد زیرشاخه‌ها بیشتر می‌شود، به این ترتیب كه پس از ذكر شاخه اول و دوم، نام شخص و یا گرایش آورده می‌شود و پس از آن در یک دسته‌بندی کلی ذیل شرح حال، آثار، یا آراء، مباحث آنها ذکر می‌شود.
تذكر این نكته لازم است كه در نسخه چاپی برای اختصار، برخی شاخه‌ها با وجود قرینه حذف شده‌اند، اما در نسخه نرم‌افزاری كه در حال آماده شدن است شاخه‌ها به صورت كامل ارائه می‌شوند.
نمونه‌ایی از متن:
ب) بخش فهرست‌ها
این بخش شامل فهرست‌های مختلفی مانند فهرست پدیدآوران و منابع است، اما فهرست موضوعات آن از اهمیت بیشتری برخوردار است. در این فهرست پژوهشگران می‌توانند با جستجوی الفبایی كلیدواژه مورد نیاز خود، به نمایه‌هایی كه در متن به صورت پراكنده در ضمن هر كتاب معرفی شده است به صورت یكجا دسترسی داشته باشند؛ افزون بر آن می‌توانند با نگاهی اجمالی به سایر كلید‌ها و یا نمایه‌ها به مسائل مرتبط دیگری دست یابند.
در فهرست موضوعات، کلیدواژه‌ها به ترتیب الفبایی ذکر شده و نمایه‌ها غالباً بدون واسطه، ذیل کلیدواژه‌ها آمده است.
برای نمونه:
و اما در كلیدواژه‌های مربوط به اشخاص و گرایش‌ها، ذیل کلیدواژه که نام شخص یا گرایش است یک یا دو کلیدواژه فرعی (میانی) دیگر وجود دارد که یک نظام مطلوبی به نمایه‌ها داده است. این کلیدواژه‌های فرعی در گرایش‌ها: معرفی و آراء، و در اعلام: شرح حال، آراء و آثار است.
برای نمونه:
در پایان اشاره به چند نكته مهم درباره فهرست موضوعات ضروری به نظر می‌رسد:
- برای كاربردی‌تر كردن استفاده از این فهرست در مواردی نمایه‌ها دارای چندین كلیدواژه است از جمله نمایه‌های ذیل آرای یك شخص در كلیدواژه اصطلاحات نیز تكرار شده است مثلا راه‌های شناخت كه در ذیل آرای بهمنیار بن مرزبان آمده در كلیدواژه «علم» نیز تكرار شده است كه این امكان را به محقق می‌دهد تا بحث و تاریخچه راه‌های شناخت و یا مسائل دیگر مرتبط با شناخت را در آنجا ملاحظه نماید. در نمایه‌های تركیبی نیز چندین كلیدواژه در نظر گرفته شده است، مثلا رابطه اصالت وجود و اصالت ماهیت نزد ابن سینا دارای سه كلید اصالت وجود، اصالت ماهیت و ابن سینا می‌باشد.
- هر كلیدواژه كه دارای اصطلاحات و یا نام رایج و نامرجح است آن اصطلاحات و نام‌ها به كلیدواژه مرجح ارجاع داده شده است؛ مثلا به كلیدواژه مرجح تركه اصفهانی، محمد بن حبیب‌الله دو نام دیگر وی، افضل‌الدین محمد صدر تركه و محمد بن حبیب‌الله اصفهانی ارجاع داده شده و یا به كلیدواژه مرجح جزء لا یتجزی این اصطلاحات ارجاع داده شده است: اتم، اجزاء ذریه، صغار صلب و جوهر فرد. بنابراین پژوهشگر با رجوع به هر كدام از این اصطلاحات می‌تواند به موضوع مورد نیاز خود دست یابد.
- در مقابل هر یک از نمایه‌های زیر كلیدواژه اعدادی درج شده‌اند، مثلا حیات در زیر شرح حال كلیدواژه بهمنیار بن مرزبان در نمونه بالا كه این اعداد بیان‌گر شماره ردیف كتاب مورد نظر در بخش متن است و با مراجعه به آن ردیف (كه در مورد مثال حیات بهمنیار 15 منبع می‌باشد) می‌توان مشخصات كتاب‌شناسی موضوع مورد بحث و نیز شاخه درختی و صفحه‌ای كه منبع از آن بحث نموده را ملاحظه نمود.
والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته
