واحد اصطلاح‌یابی فلسفه اخلاق
مقدمه
«اخلاق» در لغت جمع «خُلُق» و «خُلْق» می‌باشد و به معنای صفت نفسانی یا هیئت راسخه در نفس انسانی است و با کلماتی مانند خوی، سجیه، طبع و خصلت مترادف می‌باشد. در کتب اندیشمندان تعاریف اصطلاحی مختلفی برای این کلمه ارائه شده است که کاربردهای این کلمه را بیان می‌کنند
برای فلسفه اخلاق نیز تعاریف مختلفی بیان شده است که قلمرو بحث این علم، متناسب با تعاریف مختلف، تغییر می‌کند، به عنوان مثال فلسفه اخلاق با تعریف و معنای عام، اخلاق توصیفی را نیز دربرمی‌گیرد و با تعریف خاص، اگر چه اخلاق توصیفی را دربرنمی‌گیرد؛ اما اخلاق هنجاری را شامل می‌شود و فلسفه اخلاق با تعریف اخص، مساوی فرا اخلاق می‌باشد.
فلسفه اخلاق به معنای اخص عهدهدار تحقیق درباره مبادی علم اخلاق است. در علم اخلاق، چه كاری خوب و چه كاری بد است، مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ امّا فلسفه اخلاق، به سؤال‌های ذیل پاسخ می‌دهد؟ منشأ خوب و بد چیست؟ ملاک تقسیم كارها به خوب و بد کدام است؟ و چرا كاری خوب و كار دیگری بد دانسته می‌شود؟ فلسفه اخلاق درباره تحلیل مفاهیم اخلاقی، واقع‌نمایی جملات اخلاقی و کارکرد آنها بحث می‌كند. ازاین‌رو فلسفه اخلاق، شاخه‌ای فلسفی است که درباره مبادی تصوری و تصدیقی علم اخلاق بحث می‌کند.
واحد فلسفه اخلاقِ دایرة‌المعارف علوم عقلی
امروزه بسیاری از افراد و جوامع که داعیه‌دار اخلاق هستند، مبادی تصوری و تصدیقی اخلاقی خود را از مبانی غرب گرفته‌اند و اگر چه در ایران نیز مباحث اخلاقی و فرااخلاقی، بسی رونق گرفته است؛ اما آن‌چنان که شایسته و انتظار بوده، به مبانی اخلاق اندیشمندان مسلمان توجه نشده است و به کتب ترجمه‌ای و مبانی اخلاق غربی بیشتر پرداخته شده است و حال آن‌که اندیشمندان مسلمان به طور پراکنده مباحث فرا اخلاقی را در میان کتب کلامی و اصولی خود آورده‌اند.
این واحد در نظر دارد گام‌های اولیه برای نگارش مقالات دائره‌المعارفی در زمینه فلسفه اخلاق برداشته شود تا انشاءالله زمینه تحقیقات بیشتر در راستای تبیین دیدگاه اندیشمندان مسلمان در این رشته علمی از سوی محققان حوزه و دانشگاه فراهم گردد.
قلمرو فعالیت واحد
گرچه مسائل و مباحث فلسفه اخلاق از دیرباز به صورت پراکنده در آثار اندیشمندان مسلمان مورد توجه و بررسی قرار گرفته، اما این علم برای نخستین بار توسط غربی‌ها به صورت یک رشته علمی مستقل مطرح گردیده و حجم کار و نظریه‌های مطرح شده از جانب آنها به حدی است که هر پژوهش جامع علمی در این زمینه ناگزیر به مراجعه به آنها می‌باشد.
بنابراین مرکز پژوهشی دائره‌المعارف علوم عقلی اسلامی نیز در نگارش دایره‌المعارف و فرهنگنامههای خود به منظور حفظ جامعیت و کامل بودن اطلاعات در این رشته از منابع غیر اسلامی نیز در کنار منابع اسلامی اصطلاح‌یابی بهره برده است.
روند فعالیت واحد
روند فعالیت واحد اصطلاح نامه فلسفه اخلاق به شرح زیر است:
- تعیین فهرست منابع مهم فلسفه اخلاق در شورای علمی و درجه‌بندی منابع
- استخراج اصطلاحات به همراه تعاریف و مستندات آنها از منابع مصوب توسط محققان و تشکیل اصطلاح‌نامه فلسفه اخلاق
- تعیین جایگاه هر اصطلاح و روابط اصطلاحنامه‌ای آنها در قالب درختواره، توسط شورای علمی
- تعیین مدخل‌های دائرة‌المعارفی و فرهنگنامهای با توجه به تعاریف و روابط اصطلاحات در راستای تدوین مقالات فرهنگنامهای و دائره‌المعارفی توسط شورای علمی
فائده‌های اصطلاح‌نامه فلسفه اخلاق:
افزون بر استفاده این اصطلاح‌نامه در تدوین دائره‌المعارف و فرهنگنامههای مرکز، به طور مستقیم نیز برای جامعه علمی کشور فائده‌هایی خواهد داشت که برخی از آنها به شرح زیر است:
- آسان‌سازی آموزش فلسفه اخلاق برای اساتید.
- آسان‌سازی فراگیری و درک بهتر فلسفه اخلاق برای دانش‌پژوهان.
- جلوگیری از خلط اصطلاحاتی که مشترک لفظی‌اند.
- جلوگیری از خلط اصطلاحاتی که معنای اصطلاحی آنها با معنای لغویشان متمایز است.
- جلوگیری از خلط اصطلاحاتی که در صورت تبیین غیر صحیح موجب خطا در حل مسائل می‌شوند.
ناظرعلمی:
حجةالاسلام والمسلمین دکتر مجتبی مصباح
اعضای شورای علمی:
- حجة الاسلام و المسلمین دکتر مجتبی مصباح
- حجة الاسلام و المسلمین دکتر سید اکبر حسینی قلعه‌بهمن
- دکتر امیر خواص
- جناب آقای سید محمد حسینی سورکی
همچنین با تشکر از حجج اسلام آقایان دکتر محمود فتحعلی، دکتر مهدی علیزاده و دکتر محمدتقی اسلامی
کارهای انجام‌شده
فعالیت‌های انجام شده، حاصل تلاش اندیشمندان و محققان این رشته در جلسات متعدد شورای علمی است که عبارت است از:
- برگزاری 124 جلسه (248 ساعت) شورای علمی فلسفه اخلاق؛
- تصویب 160 عنوان کتاب در زمینه فلسفه اخلاق در شورای علمی به منظور استخراج اصطلاحات؛
- استخراج 23115 اصطلاح از متن منابع مصوب و بررسی آنها در شورای علمی فلسفه اخلاق؛
- تصویب 1343 اصطلاح از میان اصطلاحات استخراج شده در شورای علمی؛
- تعیین روابط میان اصطلاحات و ترسیم درختواره اصطلاحات مصوب؛
- تعیین مدخل‌های فرهنگنامهای و دائرة المعارفی اصطلاحات؛
- مستندسازی تعاریف و منابع اصطلاحات و نهایی‌سازی آن؛
- چاپ کتاب«کتاب‌شناسی توصیفی فلسفه اخلاق» در دو مجلد (کتاب‌ها و مقاله‌ها) با نمایه‌های مختلف.
کارهای در دست اقدام
- کتاب «اصطلاح‌نامه فلسفه اخلاق» همراه با نرم‌افزار كتاب و دربرگیرنده روابط میان اصطلاحات و درختواره اصطلاحات در حال انتشار.
- تكمیل اصطلاح‌نامه و روابط میان اصطلاحات فلسفه اخلاق.
- تشكیل پرونده علمى مدخل‌ها بعد از كامل شدن درختواره اصطلاحات فلسفه اخلاق و تعیین مدخل‌هاى پرونده علمى.
- مقاله‌نویسى براى دائرةالمعارف بعد از تكمیل پرونده علمى.
مسئول واحد
حجةالاسلام و المسلمین حسین احمدی
تاریخ به‌روز رسانی: 1397/4/27
دیدگاه