مقدمه

«اخلاق» در لغت جمع «خُلُق» و «خُلْق» مي‌باشد و به معناي صفت نفساني يا هيئت راسخه در نفس انساني است و با کلماتي مانند خوي، سجيه، طبع و خصلت مترادف مي‌باشد. در کتب انديشمندان تعاريف اصطلاحي مختلفي براي اين کلمه ارائه شده است که کاربردهاي اين کلمه را بيان مي‌کنند

براي فلسفه اخلاق نيز تعاريف مختلفي بيان شده است که قلمرو بحث اين علم، متناسب با تعاريف مختلف، تغيير مي‌کند، به عنوان مثال فلسفه اخلاق با تعريف و معناي عام، اخلاق توصيفي را نيز دربرمي‌گيرد و با تعريف خاص، اگر چه اخلاق توصيفي را دربرنمي‌گيرد؛ اما اخلاق هنجاري را شامل مي‌شود و فلسفه اخلاق با تعريف اخص، مساوي فرا اخلاق مي‌باشد.

فلسفه اخلاق به معناي اخص عهده‏‌دار تحقيق درباره مبادي علم اخلاق است. در علم اخلاق، چه كاري خوب و چه كاري بد است، مورد بررسي قرار مي‌گيرد؛ امّا فلسفه اخلاق، به سؤال‌هاي ذيل پاسخ مي‌دهد؟ منشأ خوب و بد چيست؟ ملاک تقسيم كارها به خوب و بد کدام است؟ و چرا كاري خوب و كار ديگري بد دانسته مي‏شود؟ فلسفه اخلاق درباره تحليل مفاهيم اخلاقي، واقع‌نمايي جملات اخلاقي و کارکرد آن‌ها بحث مي‌كند. ازاين‌رو فلسفه اخلاق، شاخه‌اي فلسفي است که درباره مبادي تصوري و تصديقي علم اخلاق بحث مي‌کند.

واحد فلسفه اخلاقِ دايرة‌المعارف علوم عقلي‌

امروزه بسياري از افراد و جوامع که داعيه‌دار اخلاق هستند، مبادي تصوري و تصديقي اخلاقي خود را از مباني غرب گرفته‌اند و اگر چه در ايران نيز مباحث اخلاقي و فرااخلاقي، بسي رونق گرفته است؛ اما آن‌چنان که شايسته و انتظار بوده، به مباني اخلاق انديشمندان مسلمان توجه نشده است و به کتب ترجمه‌اي و مباني اخلاق غربي بيشتر پرداخته شده است و حال آن‌که انديشمندان مسلمان به طور پراکنده مباحث فرا اخلاقي را در ميان کتب کلامي و اصولي خود آورده‌اند.

اين واحد در نظر دارد گام‌هاي اوليه براي نگارش مقالات دائره‌المعارفي در زمينه فلسفه اخلاق برداشته شود تا انشاءالله زمينه تحقيقات بيشتر در راستاي تبيين ديدگاه انديشمندان مسلمان در اين رشته علمي از سوي محققان حوزه و دانشگاه فراهم گردد.

قلمرو فعاليت واحد

گرچه مسائل و مباحث فلسفه اخلاق از ديرباز به صورت پراکنده در آثار انديشمندان مسلمان مورد توجه و بررسي قرار گرفته‌، اما اين علم براي نخستين بار توسط غربي‌ها به صورت يک رشته علمي مستقل مطرح گرديده و حجم کار و نظريه‌هاي مطرح‌ شده از جانب آنها به حدي است که هر پژوهش جامع علمي در اين زمينه ناگزير به مراجعه به آنها مي‌باشد.

بنابراين مرکز پژوهشي دائره‌المعارف علوم عقلي اسلامي نيز در نگارش دايره‌المعارف و فرهنگ‌نامه‌هاي خود به منظور حفظ جامعيت و کامل بودن اطلاعات در اين رشته از منابع غير اسلامي نيز در کنار منابع اسلامي اصطلاح‌يابي بهره برده است.

روند فعاليت واحد

روند فعاليت واحد اصطلاح نامه فلسفه اخلاق به شرح زير است:

• تعيين فهرست منابع مهم فلسفه اخلاق در شوراي علمي و درجه‌بندي منابع
• استخراج اصطلاحات به همراه تعاريف و مستندات آنها از منابع مصوب توسط محققان و تشکيل اصطلاح‌نامه فلسفه اخلاق
• تعيين جايگاه هر اصطلاح و روابط اصطلاحنامه‌اي آنها در قالب درختواره، توسط شوراي علمي
• تعيين مدخل‌هاي دائرة‌المعارفي و فرهنگ‌نامه‌اي با توجه به تعاريف و روابط اصطلاحات در راستاي تدوين مقالات فرهنگنامه‌اي و دائره‌المعارفي توسط شوراي علمي

فائده‌هاي اصطلاح‌نامه فلسفه اخلاق:

افزون بر استفاده اين اصطلاح‌نامه در تدوين دائره‌المعارف و فرهنگنامه‌هاي مرکز، به طور مستقيم نيز براي جامعه علمي کشور فائده‌هايي خواهد داشت که برخي از آنها به شرح زير است:

• آسان‌سازي آموزش فلسفه اخلاق براي اساتيد.
• آسان‌سازي فراگيري و درک بهتر فلسفه اخلاق براي دانش‌پژوهان.
• جلوگيري از خلط اصطلاحاتي که مشترک لفظي‌اند.
• جلوگيري از خلط اصطلاحاتي که معناي اصطلاحي آنها با معناي لغويشان متمايز است.
• جلوگيري از خلط اصطلاحاتي که در صورت تبيين غير صحيح موجب خطا در حل مسائل مي‌شوند.

ناظرعلمي:

حجةالاسلام والمسلمين دکتر مجتبي مصباح

اعضاي شوراي علمي:

• حجة الاسلام و المسلمين دکتر مجتبي مصباح
• حجة الاسلام و المسلمين دکتر سيد اکبر حسيني قلعه‌بهمن
• دکتر امير خواص
• جناب آقاي سيد محمد حسيني سورکي

همچنين با تشکر از حجج اسلام آقايان دکتر محمود فتحعلي، دکتر مهدي عليزاده و دکتر محمدتقي اسلامي

کارهاي انجام‌شده

فعاليت‌هاي انجام شده، حاصل تلاش انديشمندان و محققان اين رشته در جلسات متعدد شوراي علمي است که عبارت است از:

• برگزاري 124 جلسه (248 ساعت) شوراي علمي فلسفه اخلاق؛
• تصويب 160 عنوان کتاب در زمينه فلسفه اخلاق در شوراي علمي به منظور استخراج اصطلاحات؛
• استخراج 23115 اصطلاح از متن منابع مصوب و بررسي آنها در شوراي علمي فلسفه اخلاق؛
• تصويب 1343 اصطلاح از ميان اصطلاحات استخراج شده در شوراي علمي؛
•  تعيين روابط ميان اصطلاحات و ترسيم درختواره اصطلاحات مصوب؛
• تعيين مدخل‌هاي فرهنگنامه‌اي و دائرة المعارفي اصطلاحات؛
• مستندسازي تعاريف و منابع اصطلاحات و نهايي‌سازي آن؛
• چاپ کتاب«کتاب‌شناسي توصيفي فلسفه اخلاق» در دو مجلد (کتاب‌ها و مقاله‌ها) با نمايه‌هاي مختلف.

کارهاي در دست اقدام

• کتاب «اصطلاح‌نامه فلسفه اخلاق» همراه با نرم‌افزار كتاب و دربرگيرنده روابط ميان اصطلاحات و درختواره اصطلاحات در حال انتشار.
• تكميل اصطلاح‌نامه و روابط ميان اصطلاحات فلسفه اخلاق.
• تشكيل پرونده علمى مدخل‌ها بعد از كامل شدن درختواره اصطلاحات فلسفه اخلاق و تعيين مدخل‌هاى پرونده علمى.
• مقاله‌نويسى براى دائرةالمعارف بعد از تكميل پرونده علمى.

مسئول واحد

حجةالاسلام و المسلمين حسين احمدي