با حضور علامه آیت الله مصباح یزدی برگزار شد: همایش رونمایی از اصطلاح‌نامه‌های علوم عقلی اسلامی (منطق، معرفت‌شناسی، فلسفه اشراق و عرفان نظری)
علامه فرزانه آیت الله محمدتقی مصباح یزدی، ظهر پنج شنبه 11 خردادماه در مراسم رونمایی از كتب و نرم افزارهای اصطلاح‌نامه‌های علوم عقلی اسلامی كه در سالن همایش های موسسه امام خمینی (ره) برگزار شد، با بیان تاریخچه‌ای در این خصوص فرمودند:
شكل‌گیری شاخه‌های علمی در اسلام، از زمان امامان معصوم به خصوص از زمان امام محمد باقر(ع) و امام جعفر صادق(ع) انجام شد زیرا در صدر اسلام به جهت اشتغالات و غزوه‌هایی كه پیامبر اكرم (ص) داشته‌اند، طبعا این توقع وجود نداشته كه علوم اسلامی به صورت رسمی شكل بگیرد.
ایشان افزودند: تعامل با دیگر فرهنگ‌ها و مناظرات علمی مسلمانان با دیگر ادیان و ورود شبهات و سئوالات جدید موجب شد، علم كلام به عنوان اولین علم ریشه‌ای در دامنه علوم اسلامی بوجود آید و در این راه در زمان امام باقر (ع) و امام صادق (ع) ارتباط فرهنگی و علمی جامعه اسلامی با دیگر جوامع بیشتر شد و حتی می‌توان گفت كه زمینه تخصصی شدن علوم اسلامی در زمان امام صادق (ع) فراهم شد به طوری كه این امام همام، برای برخی از مسایل و رشته‌ها همچون كلام، فقه و ... افراد خاصی را مشخص می‌كردند.
عضو مجلس خبرگان رهبری با اشاره به افزایش رشته‌ها و تخصصی شدن علوم در دنیای امروز، خاطرنشان كردند: در گذشته حكیم به كسی گفته می‌شود كه دارای تخصص در علومی همچون ریاضی، طب، نجوم و... بود ولی امروز همین رشته طب به حدود 100 رشته تقسیم شده است.
رییس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) با اشاره به توسعه علوم تجربی نسبت به علوم عقلی، یكی از دلایل اصلی آن را عدم انگیزه كافی برای دست یابی به این علوم ذكر كرد و گفت: علوم تجربی به دلیل كاربردی بودن و ملموس بودن طرفداران زیادی دارد و بودجه‌های فراوانی نیز در این بخش صرف می‌شود ولی در حوزه علوم عقلی و انسانی این گونه نیست چرا كه علوم عقلی نقش چندانی در زندگی عادی افراد ندارد و نیز نتایج آن سریع قابل اثبات و پذیرش نیست.
ایشان با بیان این مطلب كه برخی از گزاره ها در علوم عقلی مورد بررسی قرار می‌گرفته كه لحن آنها با منابع دینی ، به ظاهر تضاد دارد، خاطرنشان كردند: این تضاد به خصوص در قرون وسطی تا حدی پیش رفت كه منجر به تكفیر دانشمندان علوم عقلی نیز می‌شد.
معظم له تضارب آرا بین طرفداران علوم عقلی با طرفداران علوم حدیث و علوم نقلی را از جمله رویدادهای مهم و تعیین كننده تاریخی ما بین عالمان نقلی و عقلی دانستند و فرمودند: البته این اختلافات چه در شیعه و چه در اهل سنت وجود داشته است به طوری كه گروهی از دانشمندان نقلی سنی را ظاهریه می گفتند؛ متاسفانه بعضا این تعاملات و تضارب آرا، به جای آن كه باعث رشد شود، به دلیل تعصبات هواداران گروه های علمی منجر به ركود می شد كه این خود آفتی در مسیر رشد علم به شمار می‌رود.
علامه مصباح یزدی با بیان این مطلب كه اختلافات علمی باید باعث تعامل و تضارب آرا باشد نه، تضاد و درگیری، خاطرنشان كردند: یكی از اصول اصلی در تعامل علمی، پرهیز از پیش قضاوتی و طرد اولیه یكدیگر به عنوان مخالف فكری است، نگاه متعصبانه و دور از واقع بینی و عدم تامل در آرا و نظرات طرفین، جلوی پیشرفت را در این رشته‌ها می‌گیرد.
ایشان با اشاره به اهمیت شناخت عمیق و درك متقابل علمی از اندیشه‌های دیگران، فرمودند: افراد باید بكوشند سخن طرف‌های مقابل را درست بفهمند و خود را به جای آن ها بگذارند كه البته برای این كار نیاز به گسترش ابزار پژوهشی است، ضمن آن كه آشنایی با زبان‌های مختلف و ترجمه آثار نیز از دیگر لوازم به شمار می‌رود.
عضو مجلس خبرگان رهبری ضمن بیان اهمیت فراگیری علوم و زبان‌های خارجی برای طلاب و پژوهشگران دینی، اظهاركردند: شهید مطهری و علامه طباطبایی اولین دانشمندان مسلمانی بودند كه در عصر ما توانستند با درك صحیح از اندیشه های غربی حتی ماركسیستی، به الگویی بی نظیر در مبارزه با شبهات آنان تبدیل شوند؛ در زمانی كه گرایشات ماركسیستی در جامعه به طرز خطرناكی جدی شده بود، به گونه ای كه حتی برخی از متدینین و روحانیون متمایل به آن شده بودند، شهید مطهری نسبت به خطری كه فرهنگ و دین ما را تهدید می كرد، احساس مسئولیت كرد و وارد عمل شد و توانست با فهم درست از اندیشه های آنان پاسخ های كاملا علمی و تخصصی به نظرات آنان بدهد و بسیاری را از خواب غفلت بیدار كند.
رییس موسسه امام خمینی (ره) با بیان این مطلب كه شهید مطهری در فهم نظرات مختلف، نبوغ ذاتی داشت، خاطرنشان كردند: بسیاری از ماركسیست ها اعتراف می كردند كه ایشان از خود ما بهتر حرف ها و دیدگاه های ما را تشریح می كند و طبیعی است كه نقد یك اعتقاد از سوی چنین شخصی، بسیار تاثیرگذار خواهد بود.
ایشان با اشاره به مشقات بسیاری كه در گذشته، عالمان دینی برای نوشتن تحقیقات و كتاب های خود داشتند، تصریح كردند: خوشبختانه امروز، با كمك رایانه می توانیم به منابع بی شماری برای تكمیل تحقیقات خود دست یابیم در حالی كه در زمان طلبگی ما در حوزه، حتی كتاب شفای ابن سینا، چاپ نشده بود.
استاد سطح عالی حوزه علمیه، ضمن تقدیر از کلیه عوامل و دست اندرکاران تهیه این آثار از جمله گرامیداشت یاد و خاطره حجت الاسلام مهندسی یكی از آرزوهای دیرینه علمای علوم عقلی را در اختیار داشتن فهرستی از اصطلاحات این علوم ذكر كردند و بیان داشتند: رونمایی از چهار اصطلاح نامه علمی كه در این مراسم انجام شده است كار بسیار با اهمیتی است كه می تواند در اعتلای علوم عقلی و سهولت پژوهش و كاهش اشتباهات موثر باشد.
عضو خبرگان رهبری در خاتمه افزود: ما اگر می خواهیم كه درعرصه‌های علمی به پیشرفت برسیم باید زحمت بكشیم و بدانیم كه با سرسری عمل كردن به جایی نخواهیم رسید؛ یادگیری زبان علمی دنیا به حدی اهمیت دارد كه علامه طباطبایی در سال های پایان عمر خویش و با درگیری های علمی فراوانی كه داشتند عنوان كردند كه اگر بدانم كه در شش ماه می‌توانم به زبان انگلیسی مسلط شوم، تمام كارهای خود را تعطیل خواهم كرد.
در آغاز این مراسم حجت الاسلام والمسلمین دکتراحمد ابوترابی رییس مرکز پژوهشی دائره‌المعارف علوم عقلی اسلامی در تبیین اصطلاح نامه‌های علوم عقلی اسلامی گفت: زحمات زیادی برای آماده سازی ورونمایی این اصطلاحنامهها کشیده شده است که هر کدام نتیجه تلاش چندین سال زحمت است، برای اصطلاح‌نامه علم منطق 12 سال، عرفان نظری (مرحله اول) 8سال، معرفت‌شناسی 5 سال و فلسفه اشراق 3سال زمان صرف شده است تا امروز به نتیجه نشسته است.
وی مراد از تهیه اصطلاح‌نامه را ساماندهی همه اصطلاحات یک علم از طریق مشخص کردن رده‌های کلی هر علم (اصطلاحات رأس(،شناسایی روابط نموداری همه اصطلاحات (اعم و اخص، مرجح و نامرجح و اصطلاحات وابسته) و مشترکات لفظی و یادداشت دامنه عنوان کرد.
رییس مرکز پژوهشی دائره‌المعارف علوم عقلی اسلامی خاطر نشان کرد: هدف از تهیه اصطلاح‌نامه های علوم عقلی اسلامی هم‌آرایی نمایه‌ها، گزینش منطقی و دقیق مدخل ها، تعیین جایگاه هر مدخل درفرهنگ‌نامه‌ها و دائرة المعارف و تعیین نسبت حجم مقالات است.
وی مراد از تهیه اصطلاح‌نامه را ساماندهی همه اصطلاحات یک علم از طریق مشخص کردن رده‌های کلی هر علم (اصطلاحات رأس(،شناسایی روابط نموداری همه اصطلاحات (اعم و اخص، مرجح و نامرجح و اصطلاحات وابسته) و مشترکات لفظی و یادداشت دامنه عنوان کرد.
رییس مرکز پژوهشی دائره‌المعارف علوم عقلی اسلامی خاطر نشان کرد: هدف از تهیه اصطلاح‌نامه های علوم عقلی اسلامی هم‌آرایی نمایه‌ها، گزینش منطقی و دقیق مدخل ها، تعیین جایگاه هر مدخل درفرهنگ‌نامه‌ها و دائرة المعارف و تعیین نسبت حجم مقالات است.
ایشان مراحل کار تهیه اصطلاحنامهها را در پنج مرحله دانست که شامل: انتخاب و تصویب منابع معتبر در هر رشته، استخراج اصطلاحات از منابع مصوب، تنظیم اصطلاح نامه وترسیم نمودار، بررسی و تصویب اصطلاحات و اصطلاح نامه در شورای علمی (متشکل از صاحب‌نظران و متخصصان در هر رشته) و مستند سازی اصطلاح‌نامه‌های مصوب،از حیث منابع و تعاریف می‌شود.
حجت الاسلام والمسلمین ابوترابی امکان جستجو دراصطلاحات، تعاریف، فهرست مطالب منابع؛ قابلیت ارتباط هر اصطلاح با تعاریف؛ارجاعات و متن منابع؛ امکان دسته بندی اطلاعات در چند مرحله و امکانات جانبی (یادداشت برداری، کپی، چاپ و ...) را از امکانات و ویژگی های نرم افزار اصطلاح‌نامه‌های تولید شده دانست.
ایشان نرم افزارهای اصطلاحی تولید شده را چهار مورد عنوان کرد که شامل موارد ذیل می‌باشد:
اصطلاح‌نامه علم منطق 
این نرم‌افزار حاوی اطلاعاتی مثل درختواره حدود 4600 اصطلاح علم منطق، تصویرنمودار درختی اصطلاح‌نامه منطق، تعاریف و مستندات اصطلاحات با استفاده از 50 منبع معتبر و تصویر متن منابع اصطلاح‌نامه است، کتاب اصطلاح نامه منطق حاوی اطلاعات فوق در دو جلد آماده ارائه است و اعضای شورای علمی این اصطلاح نامه آقایان عسکری سلیمانی امیری، محمد باقر ملکیان، محمد محمد‌علیزاده ومحمد کریمی هستند.
اصطلاح‌نامه معرفت شناسی 
این نرم افزار حاوی اطلاعاتی چون درختواره حدود 1800 اصطلاح معرفت شناسی،تصویر نمودار درختی اصطلاح‌نامه معرفت شناسی، تعاریف و مستندات اصطلاحات بااستفاده از 39 منبع معتبر و تصویر متن منابع اصطلاح‌نامه است، کتاب اصطلاح نامه معرفت‌شناسی حاوی اطلاعات فوق در یک جلد آماده ارائه است و اعضای شورای علمی این اصطلاح نامه آقایان محمد حسین زاده، احمد ابوترابی، عسکری سلیمانی‌امیری، محمد باقر ملکیان، عباس عارفی و حسن معلمی هستند.
اصطلاح‌نامه فلسفه اشراق 
این نرم افزار شامل مطالبی چون درختواره حدود 550 اصطلاح فلسفه اشراق، تصویرنمودار درختی اصطلاح‌نامه فلسفه اشراق، تعاریف و مستندات اصطلاحات بااستفاده از مجموعه مصنفات شیخ اشراق (مشتمل بر 21 کتاب و رساله) و هفت منبع دیگر و تصویر متن منابع اصطلاح‌نامه است، کتاب اصطلاح نامه فلسفه اشراق حاوی اطلاعات فوق در یک جلد آماده ارائه است و اعضای شورای علمی این اصطلاح نامه آقایان حسین عشاقی، عسکری سلیمانی‌امیری، علی امینی نژاد، مهدی بابایی و سید یدالله یزدان‌پناه هستند.
اصطلاح‌نامه عرفان نظری (مرحله اول) 
این نرم افزار شامل مطالبی چون درختواره حدود 3600 اصطلاح عرفان نظری، تصویرنمودار درختی اصطلاح‌نامه عرفان نظری، تعاریف و مستندات اصطلاحات بااستفاده از 100منبع معتبر و تصویر متن منابع اصطلاح‌نامه است، کتاب اصطلاح نامه عرفان نظری حاوی اطلاعات فوق در یک جلد آماده ارائه است.
اعضای شورای علمی این اصطلاح نامه آقایان سید یدالله یزدان‌پناه، حسن رمضانی، مرحوم محمد مهدی مهندسی(عضو سابق)، محمدحسین نائیجی، حسین عشاقی و عبدالحسین خسروپناه هستند.
دکتر ابوترابی در ادامه اصطلاح نامه‌هایی که مراحل کار علمی آنها انجام شده و در آینده نزدیک عرضه می شوند را 9 مورد عنوان کرد که شامل: اصطلاح نامه‌های فلسفه اسلامی، کلام اسلامی، فلسفه اخلاق، فلسفه دین، عرفان عملی،عرفان ادبی، عرفان نظری (مرحله دوم)، فلسفه حقوق و اصطلاح نامه فلسفه سیاست است.
گفتنی است این مراسم با حضور آیت الله سیدهاشم حسینی بوشهری امام‌جمعه قم، حجت الاسلام والمسلمین محمدرضا آشتیانی نماینده مردم قم در مجلس شورای اسلامی و حجت الاسلام والمسلمین محمود رجبی قائم مقام مؤسسه امام خمینی رحمة‌الله‌علیه و جمعی از اساتید برجسته حوزه علمیه قم برگزار شد.
دیدگاه