بیانات ریاست مرکز دائرةالمعارف علوم عقلی اسلامی در همایش رونمایی از آثار مرکز 1397
دکتر ابوترابی: در هر یک از رشته‌های منطق، فلسفه، کلام، عرفان نظری، عرفان عملی و عرفان ادبی در مرکز باید دائرة‌المعارف‌هایی نوشته شود.
معرفی آثار آماده رونمایی توسط ریاست مركز دائرةالمعارف علوم عقلی اسلامی حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر احمد ابوترابی
ریاست مرکز دائرةالمعارف علوم عقلی اسلامی در آیین رونمایی از آثار این مرکز كه در 22 آذرماه 97 برگزار شد پس از تقدیم احترام به ساحت امام راحل و شهدای انقلاب و آرزوی سلامت و نصرت مقام معظم رهبری و سپاس از اساتید علوم عقلی اسلامی، دقایقی به تشریح فعالیت‌های مرکز پژوهشی دائرةالمعارف علوم عقلی اسلامی پرداخت.
ایشان در ابتدا گفتند: این مرکز همانطوری که از نامش پیداست قبل از آنکه یک مرکز دائرةالمعارف نویسی باشد یک مرکز پژوهشی است و در صدد فراهم كردن زمینه‌های هر پژوهشی می‌باشد که از جمله آثار آن می‌تواند دائرة‌المعارف‌هایی در علوم عقلی اسلامی باشد.
استاد ابوترابی افزود فعالیت‌های انجام شده در این مركز در راستای هدایت‌های گسترده، برنامه‌های بلند و درازمدت و فكر شگفت‌انگیز حضرت استاد علامه آیت‌الله مصباح یزدی حفظه‌الله تعالی می‌باشد و با اشاره به توصیه اخلاقی و حكیمانه از ایشان گفتند كه در كنار اخلاص كامل، در كارهای دائرة‌المعارفی نباید عجله كرد و برای اینچنین فعالیت‌های ماندگاری باید زمانی بین پنجاه الی صد سال در نظر گرفت.
وی در ادامه درباره اهداف مركز اظهار داشت كه مرکز پژوهشی دائرةالمعارف علوم عقلی اسلامی از مراکز وابسته به مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) می‌باشد و هدف نهایی آن تدوین دائرةالمعارف در هر یک از علوم عقلی است.
عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) در مورد رشته‌های منطق، فلسفه، کلام، عرفان نظری، عرفان عملی و عرفان ادبی كه در مركز پژوهشی دائرةالمعارف فعالیت داشته‌اند گفت: در هر یک از این رشته‌ها باید دائرة‌المعارف‌هایی نوشته شود.
ایشان افزود از آنجا كه گام اول برای تدوین این دائرة‌المعارف‌ها تهیه نقشه جامع آن علم و تعیین جایگاه هر موضوع در جغرافیای آن علم بود، می‌بایستی كار درازمدتی انجام می‌شد تا همه اصطلاحات در هر یك از این رشته‌ها جمع‌آوری شود و لذا تهیه برخی از این نقشه‌های جامع حدود بیست سال به طول انجامید مثلا زیرساخت فراهم شده برای دائرةالمعارف فلسفه، كتاب اصطلاح‌نامه فلسفه اسلامی می‌باشد كه در پنج مجلد، همه اصطلاحات فلسفه اسلامی و جایگاه آنها را در كل نظام فلسفه اسلامی مشخص می‌كند.
رئیس مركز پژوهشی دائرةالمعارف علوم عقلی اسلامی در ادامه بیان داشت: یكی از كارهای انجام شده در مركز، فراهم كردن زمینه‌های سهولت، سرعت، دقت و جامعیت در پژوهش‌های علوم عقلی است تا نیاز به مراجعه به كتاب‌های متعدد برای پژوهشگران، محققین و به‌ویژه مقاله‌نویسان در علوم عقلی نباشد.
دکتر ابوترابی خاطر نشان كرد با توجه به اینكه تهیه دائرة‌المعارف‌ها نوعا درازمدت بوده و ممكن است آسیب‌هایی داشته باشد، ما هر یك از فعالیت‌های خود را به طور مستقل تعریف كرده و آثار آنرا منتشر نمودیم تا اگر هم به دائرة‌المعارفی نرسیدیم در عین حال كارهای انجام شده برای پژوهشگران این زمینه قابل استفاده باشد.
ایشان در ادامه به معرفی آثاری كه در این همایش رونمایی خواهند شد پرداخته و گفتند: از آثار جدید مركز، اصطلاح‌نامه‌های فلسفه اخلاق، فلسفه سیاسی و ویرایش دوم اصطلاح‌نامه معرفت‌شناسی است.
استاد حوزه علمیه قم در مورد اصطلاح‌نامه معرفت‌شناسی خاطر نشان كرد كه در ویرایش دوم آن، تغییرات اساسی صورت گرفته به طوری كه تمام واژه‌هایی که از فلسفه غرب در معرفت‌شناسی وجود دارد و مرتبط با موضوعات معرفت‌شناسی اسلامی می‌باشد شناسایی شده و به متن كتاب اصلی (نه به ترجمه) به هر زبانی كه بوده مستند شده است. و همچنین در این كتاب ارتباطی بین موضوعات معرفت‌شناسی غرب و معرفت‌شناسی اسلامی برقرار شده به طوری كه برای محقق مشخص می‌شود كه در برابر موضوع خاص معرفت‌شناسی اسلامی، غربی‌ها از چه موضوعی استفاده می‌كنند و در كدام كتاب آنها آمده است و این كار را در دیگر اصطلاح‌نامه‌ها هم انجام دادیم.
حجت‌الاسلام و المسلمین ابوترابی بیان داشت كه هم علامه آیت‌الله مصباح و هم آیت‌الله العظمی جوادی آملی حفظهماالله بر این نكته اصرار دارند كه برای تهیه اثری جامع باید به آثار مكاتب دیگر هم توجه شود و البته ما در مركز دائرةالمعارف همین كار را انجام دادیم.
در ادامه از دیگر آثار آماده رونمایی كه توسط دكتر ابوترابی معرفی شد کتاب‌شناسی‌های مركز است که در راستای ایجاد سهولت، سرعت، دقت و جامعیت در پژوهش‌ها برای محقق آماده شده است.
ایشان در بخش دیگری از سخنان خود اظهار داشت كتاب‌شناسی‌های مركز دو نوع می‌باشند: یكی «کتاب‌شناسی‌های تفصیلی» که محصول بررسی چندین هزار کتاب می‌باشند. هر كدام از این كتاب‌ها مطالعه و موضوعات آن استخراج شده و نمودار آن به صورت درختی تهیه شده است. اما «كتاب‌شناسی‌های اجمالی» كه تنها مشخصات نشر، درجه و موضوعات كلی منابع را بیان می‌كنند.
استاد ابوترابی با اشاره به تهیه نرم‌افزار برای هر كدام از كتاب‌شناسی‌ها تفصیلی، در مورد ویژگی‌های آنها گفتند: مشخصات استخراج شده در مورد كتاب‌ها از قرار زیر است: اسامی همه كتاب‌ها، نام‌های متعدد پدیدآوران، قرن و سال حیات ایشان، درجه‌بندی كتاب‌ها از درجه یك تا چهار، امكان جستجو با فیلتر كردن در درجات مختلف (حتی در مورد یك فیلسوف)، قرون گوناگون و موضوعات متعدد.
ایشان افزود از كتاب‌شناسی‌های تفصیلی كه رونمایی خواهد شد: یكی کتاب‌شناسی تفصیلی فلسفه اسلامی به همراه نرم‌افزار آن است که 2 جلد می‌باشد و دیگری كتاب‌شناسی تفصیلی تاریخ عرفان اسلامی كه در 6 جلد آماده شده و به معرفی كتاب‌ها و مقالات می‌پردازند.
رئیس مركز پژوهشی دائرةالمعارف علوم عقلی اسلامی در ادامه سخنان خود گفتند: كتاب‌شناسی اجمالی منابع لاتین از دیگر آثار در حال رونمایی است كه 5 جلد می‌باشد یعنی منابع لاتین عرفان اسلامی (1 جلد) و كلام (2 جلد)، منطق و فلسفه (2 جلد) و فلسفه‌های مضاف (1جلد). منظور از زبان لاتین، زبان غیر فارسی و عربی است یعنی انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، روسی، اسپانیایی، ایتالیایی.
حجت‌الاسلام و المسلمین ابوترابی در ادامه معرفی آثار مركز اظهار داشت: از جمله فعالیت‌های تحقیقی و بسیار گسترده كه توسط اساتید و محققین بارز در این مرکز انجام شده، «چکیده‌نویسی مطالب آثار سنگین علمی» از جمله آثار ابن‌سینا، محقق طوسی، میرداماد و صدرالمتألهین بوده است، یعنی آثاری كه دستیابی به محتوای آنها مشكل بوده و چه بسا سطوحی از محققین به آسانی توانایی درك مفاد آنها را ندارند. و در ادامه كار به این چکیده‌ها، نمایه‌های ترکیبی زده شده، و برای این نمایه‌های ترکیبی کلیدواژه‌هایی مشخص شده است به طوری كه محقق می‌تواند از کلیدواژه به نمایه‌های ترکیبی و از نمایه‌های ترکیبی به چکیده‌های مطالب و از آنجا به تصویر متن کتاب (آن صفحه‌ای که چکیده از آن استخراج شده) منتقل شود.
ایشان گفتند یكی از آثار در حال رونمایی «نرم‌افزارهای پرونده‌های علمی منطق و فلسفه اسلامی» است، در این نوع فعالیت، پرونده علمی برای هر مدخل تشکیل می‌شود و معنایش آن است که یک محقق متوسط در كتاب‌های مختلف از كتاب‌های افلاطون و ارسطو گرفته تا علمای معاصر، جستجو كرده و مطالب مربوط به یک مدخل را جمع‌آوری می‌كند و آن را در اختیار محققان برجسته برای مقاله نویسی قرار می‌دهد.
استاد ابوترابی در مورد ویژگی‌های پرونده‌های علمی گفتند: برای دائرةالمعارف منطق حدود 400 مدخل استخراج شده است، البته در ابتدا این مدخل‌ها 124 مورد بود، از اینرو تمام موضوعات علم منطق در 124 پرونده قرار داده شده است که 156 موضوع را شامل می‌شود و موضوعات فرعی آن 1033 موضوع می‌باشد و مجموعا در حدود 47000 صفحه pdf در اختیار محقق قرار می‌گیرد. و پرونده علمی فلسفه شامل 285 پرونده است كه دارای 395 موضوع اصلی و 2135 موضوع فرعی می‌باشد و مجموعا در 167000 صفحه pdf در اختیار محققین قرار می‌گیرد.
استاد ابوترابی در ادامه اظهار داشت كه از كارهای انجام شده در این مركز، «تدوین شیوه نگارش مقالات دائرة‌المعارفی» است یعنی شیوه‌نامه مدخل‌گزینی، منبع گزینی، مقاله‌نویسی، ویرایش فنی و صوری، ویرایش نگارشی، تنظیم ارجاعات و کتابنامه، تنظیم اصطلاح‌نامه‌ها و تشکیل پرونده‌های علمی.
ایشان با تذكر این نكته كه كار انجام شده در مركز دائرةالمعارف نسبت به كارهای مشابه دیگر مراكز دارای امتیازات متعددی است، در مورد ویژگی اصطلاح‌نامه گفتند: اصطلاح‌نامه نقشه‌ی جامع یک علم است، روابط اصطلاحات را معرفی می‌کند یعنی رابطه اعم اخص، رابطه وابسته (یعنی موضوعات مرتبط با یک موضوع)، مترادف‌ها، مشترک‌های لفظی را مشخص می‌نماید.
ایشان در پایان از رهنمودهای ریاست محترم مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) حضرت علامه آیت‌الله مصباح یزدی و همچنین از بیانات حضرت آیت‌الله العظمی جوادی آملی كه به صورت پیام در این مراسم پخش شد و همكاری قائم مقام محترم مؤسسه امام خمینی آیت‌الله رجبی و تمامی اساتید و محققین و همكاران خود در مؤسسه امام خمینی و مركز پژوهشی دائرةالمعارف علوم عقلی اسلامی از جمله آیت‌الله غلامرضا فیاضی، حجت‌الاسلام و المسلمین دكتر مجتبی مصباح، حجت‌الاسلام و المسلمین استاد محمد حسین‌زاده، آقای دكتر علیرضا صدرا، آقای دکتر یوسفی‌راد، حجت‌الاسلام و المسلمین دكتر مهدی امیدی، حجت‌الاسلام و المسلمین فتحعلی، حجت‌الاسلام و المسلمین محمد كریمی و دیگر همكاران صمیمانه تشكر و قدردانی كردند.
