کتاب المعجم الموضوعی لمصادر الفلسفة الاسلامیة: محتوای این اثر که در 7 جلد عرضه می‌گردد، نمایه‌ها و کلیدواژه‌هایی از 82 منبع فلسفی است که از حدود یک‌صدهزار نمایه و 13500 کلیدواژه تشکیل شده است.

مقدمه

یکی از فعالیت‌های پژوهشی مرکز دایرة‌المعارف علوم عقلی اسلامی، کتاب‌شناسی است که با هدف آسان‌سازی و سرعت‌بخشی به امر پژوهش در چند ساحت صورت پذیرفته است:

• سطح نخست معرفی منابع علوم عقلی در رشته‌های مختلف در حد معرفی موضوع کتاب و مشخصات نشر آن؛
• سطح دوم فهرست‌نویسی تفصیلی به همراه نمایه و کلیدواژه؛
• سطح سوم چکیده‌نویسی به همراه نمایه و کلیدواژه؛
• سطح چهارم نمایه‌نویسی (نمایه بر متن) به همراه کلیدواژه.

پژوهش‌های انجام گرفته در هریک از این ساحت‌ها در قالب کتاب و نرم‌افزار ارائه شده است و دو اثری که در آستانه عرضه است به نام‌های «المعجم الموضوعی لمصادر الفلسفة الاسلامیة» و «المعجم الموضوعی لمصادر علم الکلام»، از نوع پژوهش در سطح چهارم است؛ یعنی به‌صورت نمایه و کلیدواژه است.

پیش از اینکه مشخصات این دو اثر را توضیح دهیم، مناسب است یک معرفی اجمالی از فهرست تفصیلی، چکیده‌نویسی، نمایه و کلیدواژه داشته باشیم:

فهرست تفصیلی:

 همان‌طور که از عنوان آن پیداست پژوهشی است که حالت فهرستی دارد؛ یعنی مطالب یک متن علمی به‌صورت فهرست معرفی شده است، اما متفاوت از فهرست‌های رایجی است که در آغاز یا پایان منابع ثبت می‌شود. در این‌گونه از فهرست‌نویسی مطالب متن، بسیار دقیق‌تر و جزئی‌تر از فهرست‌های رایج در عبارتی گویا در حد یک یا دو سطر معرفی می‌شود و هر فهرست مطالب یک صفحه یا بیشتر را دربرمی‌گیرد.

چکیده:

در این نوع پژوهش، همه مطالب ریز یک متن علمی به‌صورت دقیق و جزئی استخراج می‌شود و با عبارتی کوتاه و گویا در حد یک سطر تا دو سطر بیان می‌شود.

از جهت قالب ارائه مطلب، تفاوتی میان فهرست تفصیلی و چکیده نیست، ولی مطالبی که در چکیده‌ها بیان می‌گردد بسیار جزئی و دقیق است و چه‌بسا ناظر به محتوای یک سطر یا نهایت ناظر به محتوای یک پاراگراف باشد، ولی در فهرست تفصیلی، مطالب کلی‌تر ارائه می‌شود.

نمایه:

عبارتی کوتاه و گویا در حد دو کلمه تا چهار کلمه است و بیانگر مطلبی علمی ‌ـ کاربردی در متن است که با آن، دستیابی سریع به موضوعات گوناگون متون امکان‌پذیر می‌شود. نمایه ممکن است مستقیم از متن استخراج شود یا اینکه این نمایه ناظر به عبارت فهرستی یا چکیده‌ای باشد که برای متن کتاب انتخاب شده است؛ ازاین‌رو در دو نوع پژوهش قبلی نیز به‌همراه فهرست‌ها و چکیده‌ها، نمایه‌های آن‌ها ثبت شده است.

كليدواژه:

واژه‌اي است براي دستيابي به نمايه، به عبارت ديگر كليدواژه بر موضوعي علمي دلالت دارد كه در نمايه، مورد بررسي قرار گرفته است. كليدواژه می‌تواند يك اصطلاح علمي باشد يا اسم شخص يا فرقه يا مكتب يا قاعده علمي.

معرفی محتوای دو اثر

نوع پژوهش در این دو اثر جدید، ترکیبی از نمایه و کلیدواژه است. مجموعاً در این دو اثر، محتوای بیش از 210 جلد کتاب فلسفی و کلامی نمایه‌نویسی شده است. البته بیشتر این منابع قبلاً به‌صورت فهرست تفصیلی به‌همراه نمایه و کلیدواژه یا چکیده به‌همراه نمایه و کلیدواژه عرضه شده است، ولی باتوجه به اینکه ارائه پژوهش به‌صورت نمایه و کلیدواژه برای بسیاری از پژوهشگران مطلوب‌تر و روان‌تر است نمایه‌ها و کلیدواژه‌های همان منابع با انضمام منابعی جدید در این دو اثر عرضه می‌گردد.

پژوهشگر مطالب علمی برای بهره‌مندی از این پژوهش‌ها می‌تواند از راه کلیدواژه‌ها که واژگانی معروف و شناخته شده هستند به نمایه دست یابد. ذیل هر کلیدواژه، نمایه‌های متعددی نمایش داده می‌شود و برای هر نمایه معمولاًچندین آدرس ثبت شده است.

همان‌طور که اشاره شد، نمایه‌ها واژگانی مفرد نیستند، بلکه به‌صورت ترکیبی ارائه شده‌اند تا اطلاعات بیشتری در اختیار کاربر قرار گیرد، بااین‌حال، ازآنجاکه نمایه‌ها از حد استاندارد نباید مفصل‌تر باشند، برای به‌دست‌آوردن اطلاعات بیشتر درباره یک مطلب، می‌توان به منبع اصلی مراجعه کرد.

این قبیل معجم‌های موضوعی برای کسانی که در راستای مباحث علوم عقلی به پژوهش می‌پردازند اهمیتی درخور توجه دارند و کار پژوهش را بر آنان آسان می‌کنند. خدواند منان را شاکریم که پژوهشگران دایرة‌المعارف علوم عقلی اسلامی این توفیق را عنایت کرد که بتوانند خدمت ناچیزی در راه آسان‌سازی و سرعت‌بخشی به پژوهش در علوم عقلی اسلامی داشته باشند.
 

 تهیه   02532137707